1. Editorial ………………………………...…………………….…….….. 2
2. Lehkhathawn ……………………….………………………..…...…. 3
- R. Lalchhuanawma, Khawbung
3. State Farmers’ Fair-cum-Exhibition,
2006 Report ………………………….………………….…..…...…. 4
- R. Zoramthanga, Asst. Agril. Information Officer
4. Oil Palm nihna, chanchin kimchang ..………………...…. 15
- C. Lalzarliana, Project Director, MIP
5. Agriculture }obul ………………………………………....…..…. 18
- R. L. Thanzuala, DAO, Kolasib
6. Achievment of Agriculture
Department During 2004-2005 ………….………..…...…. 20
- Rohlua, Research Officer, Dte. Agriculture
7. Thlai chi ]ha neih dan ..…….………………………….….……. 21
- V. L. Hmangaihchhunga, M.Sc., AEO
8. Citronella chin dan leh enkawl dan …………….……….. 24
- Lalnunpuii Parte, M.Sc., AEO, MIP
9. Mizoram leh Lawi vulh ……………………………….….……. 27
- De. Zokhuma (Vety), Trd. & Registrar
10. Beltsville Agri. Research Centre (USA)
Ka tlawh ve a …………………………………………………..…… 29
- H. Laltlankima, Agril. Demonstrator
11. KEIMAHNI …............................................................................34
Editor
Lalramthanga Tochhawng
Director of Agriculture
Joint Editors
H. Thankhuma
Dy. Director of Agriculture
(Extension)
R. Zoramthanga
AAIO
Directorate of Agriculture
Cir. Manager
Pi Vanramthangi
SMS (SS)
Zoram Loneitu-a thu
chhuah duh nei emaw,
lehkha thawn duh emaw
chuan a hnuaia
Address-ah thawn
tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box 098
Dte. of Agriculture,
Mizoram : Aizawl.
Pin - 796001
CONTENTS
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
- 1 - -
EDITORIAL………………………………
Sawrkar leh Company leh mimal te hian an hnathawh hat te a dawrtu leh mipui te
hriat tiring, a puan zar nan Expo emaw Fair-cum Exhibition te a buatsaih fo thin a. Expo leh
Fair-cum-Exhibition te an buatsaih a, a dawrtu leh a hlawkna tel tu mipui te’n an hnathawh ]hat
leh hmasawnna an hmuh chuan anmahniah rinna nghatin theihtawpin an ]anpui ]hin a ni.
Chu chu hrerengin Agriculture leh Horticulture Department-te ]angtlang chuan Ni
15-17.3.2006 khan State Level Farmer’s Fair-cum-Exhibition, 2006, High School Field,
McDonald Hill, Zarkawt, Aizawl-ah changkang tak leh hlawhtling takin a buatsaih a.
Pu H. Rammawi, Minister, Agriculture & Horticulture Department etc leh
Pu Lalramthanga Tochhawng, Commissioner & Secretary, Agriculture & Horticulture-cum-
Director of Agriculture & Minor Irrigation, Govt. of Mizoram te remruatna leh ]hahnem-ngaihna
a he State Level Farmers' Fair-cum-Exhibition, 2006 hi hlawhtling taka hmanga nei thei kan ni
hi a lawmawm em em mai a. Hotu fel leh nachang hria kan nei hi a vanneihthlak hle a ni.
He Farmers' Fair-cum-Exhibition, 2006 a thlai leh Agril. lnputs dang kan pho
chhuah leh kan entirte kha Mizoram leilung ]hatzia lantirna leh loneitute thawh ]hatzia lantirna
a ni a. He State Level Farmers' Fair-cum-Exhibition, 2006 rawn hlut a rawn tlawhtu Sawrkar-a
mi pawimawh leh mipuite pawhin kan hlawhtlin zia te rawn hmuin hahipin an rawn fakin an
rawn hlut hle a ni. He State Level Farmers' Fair-cum-Exhibition, 2006 hlawhtling taka kan neih
result a]ang hian Sawrkar ]an lak zel dan tur a lang thei ruak anga. A thawktu Loneitu (Farmer)
te tan fuihna ]ha taka hmangin ]an lak uar chhoh zelna atan hman ]angkai ngei a pawimawh ang
a. A tlawhtu Sawrkar mipawimawhte leh mipuite pawhin Loneitute leh thawktute hlutna pawh
an hmuchhuak thar ngeiin a rinawm a.
Tupawhin kan tih tur dik tak kan tih a, a chhawr ]angkai dan tura kan chhawr tlan
]heuh hi he State Level Farmers' Fair-cum-Exhibition, 2006 hian a tum dik tak a ni ngei ang.
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
To,
The Director,
Department of Agriculture
Mizoram, Aizawl.
Subj :- Lawmthu sawina.
Ka pu,
All Mizoram Farmers' Union Saiha District hmingin chibai kan buk che a. Ram tana
i hnathawhnaah i lo hlawhtlin zel theih nan duhsakna sang ber kan hlan a che.
I hnena kan dilna tlawm tak ngai pawimawhin i Department chak tak chuan, keini
Saiha District-a Farmers ten ei leh bar zawnna kawnga intodelhna kan neih theih nan,
Rs. 50,000 (sing nga lai) Crops Exhibition buatsaih nan min ruahmansak hi ropui kan ti a, i
hnenah lawmthu kan sawi tak meuh a ni.
He i duhsakna sum hmang hian Dt.30.112005 khan District Play Ground Crops
Exhibition hlawhtling takin neih a ni a. He kan programme hi mipuiten an hlutin an kham lo hle
a ni.
Keini All Mizoram Farmers' Union Saiha District hi hun lo la kal zelah i tana
]angkaina nei kan nih ve chuan, i kut tichak tur hian kan inhuam reng a ni.
I rintlak,
Sd/- K. Malsawma Sd/- Dr. Chawngkhuma Chawngthu
Secretary, AMFU President AMFU,
Saiha District Saiha District.
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
STATE LEVEL FARMERS’ FAIR-CUM-EXHIBITON, 2006 REPORT
R. Zoramthanga
Asst. Agril. Information Officer
Director of Agriculture, Aizawl
Pu H. Rammawi, Minister of Agriculture & Horticulture etc. leh Pu Laramthanga Tochhawng,
Commissioner & Secretary, Agriculture & Horticulture-cum-Director of Agriculture & Minor
Irrigation, Govt. of Mizoram te remhriatna leh ]hahnemngaihnain Ni 15-17.3.2006 khan Agriculture
Department leh Horticulture Department-te ]angkawpin Mizo High School Field, McDonald Hill,
Zarkawt, Aizawl-ah State Level Farmers’ Fair-cum-Exhibition, 2006 hlawhtling taka neih a ni.
Vanneihthlak takin National Book Trust-in Book Festival a neihna Pandal saksa Rs. 3.00 lakhs in
min hire tir thei hlauh mai a, kan senso pawh Rs. 11.00 lakhs vel chauh a ni thei ta a ni.
Ni 15.3.2006 (2.00 P.M) ah State Level
Farmers’ Fair-cum- Exhibition, 2006 hawnna
(Inaugural Function) neiin Pu Lalramthanga
Tochhawng, Commissioner & Secretary, Agri-
culture & Horticulture Department-cum-
Director of Agriculture & Minor Irrigation,
Government of Mizoram-in a kaihruai a.
Khuallian (Chief Guest) Pu R. Tlanghming-
thanga, Minister, Health & Family Welfare etc.
chuan State Level Farmers Fair-cum-Exhibition,
2006 a hawng a; State Level Farmers Fair-cum-
Exhibition, 2006 hlawh-tling taka neih a ni hi a
lawmawm em em a, keipawh nu leh pate aanga
leilet (WRC) neia hna lo thawk tawh ka nih
avangin lo neih lamah hian ka tui a. Agriculture
& Horti-culture tihlawhtling tur chuan tui hi a
pawimawh a, tuna in hmalak mekna te hi
inenfiah ula, polythene pipe hmanga tui lak dan
kawng zawng turin mithiam ten an la thar rawh
u. Agriculture leh Horticulture hi a lo hlawhtlin
ngei theih nan thawktu ten rilru thar nen hma
in la tur a ni” a ti. Inaugural Function neih zawh
a, thingpui inhona neih zawh hnuah State Level
Farmers’ Fair-cum-Exhibition Stall hrang
hrangte fangkual in, a enfiah a ni. Pu R.
Lazirliana, MLA leh Pu K. Larinliana, MLA te
pawh hawnna ah hian an lo tel a ni.
Khual zahawm (Guest of Honour)
Pu H. Rammawi, Minister, Agriculutre & Hor-
ticulture Department etc. chuan Mizoram-ah
Agriculture & Horticulture Department hma lak
dan leh lo hlawhtlin chhoh zel dan a sawifiah a.
Pu Lalramthanga Tochhawng, Commissioner &
Secretary, Agriculture & Minor Irrigation
pawhin hneh takin State Level Farmers’ Fair-
cum-Exhibition, 2006 neih dan chipchiar a sawi
bawk a ni. Pu Samuel Rosanglura, Director of
Horticul-ture-in lawmthu (Vote of Thanks) a
sawi a ni.
He State Level Farmers’ Fair-cum-Exhibi
tion, 2006 ah hian Stall 39 siamin; Cereals,
Condiments, Fruits, Roots & Tuber Crops, Non-
commercial and Medicinal Plants, Oil Seeds &
Pulses, Commercial Crops, Vegetable crops,
- 4 - -
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
Plantation Crops, Spices & Farm Power and
Machineries, Seed & soil Testing, Bio-Fertilizer
& Organic bakah AMFU, Florist Association, Zo-
Anthurium Growers Society, Social Welfare
Department; Private Enterpreneurs leh
Mizoram Sawrkarin M.O.U a lo ziahpui a,
thawhpui mekte Godrej Agrovet Ltd. Sunfruits,
Food Fats & Fertilizers, D.I.Oils, Kelkar Company
Ltd. te thil siam hmuhnawm tak tak leh ha tak
takte entir a ni.
Sawrkar V.I.P te, mipuite leh,
School/College zirlaite pawhin an hlut hle a,
tlawhtu (visitors) an hahnem hle a ni.
Agriculture & Horticulture Department a
District Officers/Divisional/Circle Officers leh
Technical Staff-te hahnemngaihna a nasa in, an
bial chhunga loneitute buh leh bal leh thlai
chinte pawh an fuihin an fuih ha hle tih a lang
thei a. Loneitu (Farmers) pawh he State Level
Farmers’ Fair-cum-Exhibition, 2006 ah hian an
rawn tel ha em em a ni.
State Level Farmers’ Fair-cum-Exhibition,
2006 neih chhunga ni hnihna (16.3.2006) tlai
dar 2:00 P.M ah MAUTAM LEH SAZU PUANG
CHUNGCHANGA SEMINAR” hlawhtling taka
neih a ni a. Mizorama Mautam leh Sazu puang
chungchanga kan mibik (Specialist) Pu C.
Rokhuma, Mission vengthlang leh Pu James
Lalsiamliana, APPO te’n Seminar-a lo kalte thu
ngaihnawm tak tak an hrilh a. Seminar-a lo kal
thil chinchang hre tak takte pawhin thu
ngaihnawm tak tak an sawi a ni. Pu C.
Thansanga, Join Director (LUB) chuan lawmthu
(Vote of Thanks) a sawi a ni.
Ni 17.3.2006 (3:00 P.M) ah kharna
Inkhawm (Closing Function) neih a ni a.
Khuallian (Chief Guest) Pu H. Rammawi,
Minister of Agriculture & Horticulture
Department etc. chuan “hlawhtling taka State
Level Farmers’ Fair-cum-Exhibition, 2006 kan
nei thei hi, Mizoram hmasawnna rahbi thar a ni
a. Hmasawn zel turin an lak chhoh zel a ni
dawn a ni” a ti. Kharna Inkhawm (Closing
Function) hi Pu H. Darzika, Joint Secretary,
Horticulture Department etc, in a kaihruai a, Pu
Sailothanga Sailo, M.L.A pawhin Agriculture &
Horticulture hmasawnna lawmawm a tih thu leh
State Level Farmers’ Fair-cum-Exhibition, 2006
a hlawhtlin thu a sawi bawk a ni. Pu C.
Lalniliana, Joint Director (R&E) chuan lawmthu
(Vote of thanks) a sawi a ni.
He State Level Farmers’ Fair-cum-
Exhibition, 2006 neih chhung zawng hian
Harvest Ministry-in rimawi leh zaiin min awi
reng a, Zephyr Drama Club ho pawh an che ha
hle bawk. Canteen siamin Thingpui leh a hmeh
tui tak tak Bethlehem Branch K.T.P in min pe
thei reng bawk a ni.
State Level Farmers’ Fair-cum-Exhibition,
2006 a endiktu (Judges) turin mithiam
pensioners veteran leh mithiam thawk lai mekte
sawm an ni a. Sawmna ngai pawmawhin
Endiktu ten (Judges) endik hna ha tak leh zo
takin an thawk thei a, a lawmawm hle mai.
Endiktute (Judges) hi lawman atan Rs. 1,000/-
heuh pek an ni a; chung endiktu(Judges) te chu:
- 5 - -
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
a) Cereals, Oilseeds, Pulses :
i) Pu R. Thansangs, Director of
Agriculture (Rtd.) Leader.
ii) Pu C. Lalniliana, Jt. Director of
Agriculture (R & E) Member.
iii) Pu L. V. Zomuana, Agronomist
Member Secretary.
iv) Pu Rinmawia, Director of Agriculture
(Rtd.), Meghalaya.- Member.
b) Fruits, Flowers.
i) Pu Z. Dengngura, Jt. Director of
Horticulture (Rtd.) Leader
ii) Dr. E. Saipari, Dy. Director of
Horticulture (Frt.) Member.
iii) Dr. Lalmuanzovi, Asst. Project
Director, MIP Member Secretary
c) Root & Tuber Crops, Spices,
Medicinal Plants :
i) Pu C. Lalngaizuala, Jt. Director of
Agriculture (Rtd.) Leader.
ii) Pu H. Lalthanpuia, Deputy Director of
Agriculture (SS) Member.
iii) Pu K. Lalduhawma, Dy. Director of
Horticulture (SP) Member Secretary.
d) Vegetable :
i) Pu Heili T. Azyu, Jt. Director of
Agriculture (Rtd.) Leader.
ii) Pu H. Manthianga, Dy. Director of
Horticulture (Veg.) Member.
iii) Pu C. Lalnithanga, SMS i/c
Central Store Member Secretary.
iv) Pu Lianngura Sailo, Director of
Horticulture (Rtd.) Member.
Kharna Inkhawm (Closing Function) ah
hian Lawmman semna neih nghal a ni a.
Pu H. Rammawi, Minister of Agriculture &
Horticulture etc. te Pu K. Vanlalauva, M.L.A te,
Pu Zodintluanga, M.L.A te leh Pu Sailothanga
Sailo, M.L.A ten lawmman an sem a ni.
Lawmman Prize :
Rs. 1,000/- leh Certificate
Rs. 1,000/- leh Certificate
Rs. 1,000/- leh Certificate
Rs. 700/- leh Certificate
Rs. 500/- leh Certificate
Rs. 200/- leh Certificate
Rs. 300/- leh Certificate
King of the Show
Queen of the Show
1
st
Prize - 73
2
nd
prize - 69
3
rd
Prize - 65
Consolation - 302
Disolay - 12
KING OF THE SHOW
NAME OF CROP : REDOIL PALM KUNG
OWNER : R. LIANBUANGA
VILLAGE/DIST. : HAURUANG
(LUNGLEI DISTRICT)
(NCM-60)
QUEEN OF THE SHOW
NAME OF CROP : ANTHURIUM
OWNER : ZO-ANTHURIUM
GROWER SOCIETY
VILLAGE/DIST. : AIZAWL
- 6 - -
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
1
st
Prize List.
1. K. K. Grape Juice Champhai Grape Juice
2. Lalbiakngheti Sairang A. Lemon
3. Biakkunga Phulpui Serţawk
4. Lalnunmawia Ngopa Buhtun
5. Reiek Multi Farm Reiek Aieng Dip
Society
6. V. L. Rawn Durtlang Lakadong
Leitan
7. B. Mawithanga Tlabung Turmeric (L)
8. Nuhliri Mission Ginger N
Vengthlang
9. Lalbiakseia Bilkhawthlir Arecanut
10. Maria Lalhlupuii Electric Ginger C
11. Hmingthanzami Lunglei Ginger A
Salem
12. R. Lalhnuna Lungsen S Cocunut
13. Pahlira Champhia Ginnger L
MK
14. Sugarcane Grower Sailutar Kurtai
Society
15. Lalzawmliana Durtlang Ginger N
16. Lalţanpuii Chite Hmarchapui
17. Bualte Agri. Farm Lunglei Fu
(Improved)
18. C. Neihthanga Maudawh Capsicum
19. Lalauthanga Hmunhmelţha Fu (Local)
20. Laldinmawia Saiha Chilli
21. Biakmawii Thingsul Purunzung
22. Lalhmangliana Phaileng Cotton
Sailo
23. M. S. Dawngliana Sairang Garlic
24. H. Lalrengpuia Thingsul Onion
25. Hmingthansanga Khuangleng Bete
26. }anpuii Champhai Field Pea
27. Lalthangvunga Zawlpui Mustard
28. Khualhluna Serchhip Maize
29. Lalnunmawia Ngopa Popcorn
30. Davida Kolasib Tomoto
31. Lianchungnunga Kolasib Bitter guard
32. Rokhawmthanga Thingdawl Brinjal
33. K. Biakchungnunga Lungrang S Chhawhchhi
34. Lalthlamuana Sialsuk Bekang
35. Lalsangzuali Sihphir F. Bean
36. Lalthlengliani Sairang Bepui
37. Lalhmingchhuangi Durtlang Knol khol
38. Lalbiaknungi Sihphir Anţam K
39. Darmawii Champhai Anţam
40. Lalrinsanga Serchhip Cabbage
41. Lalhriatpuia Sihphir Iskut
42. Remlalliana Sairang Maite
43. Vanlalhluna Chaltlang Bahkhawr
Dingdi
44. K. Lalhlimpuia Sihphir Maitai
45. C. Lallungawii Thingsul Maipawl
46. C. Lalengmawia Bawngkawn Dhania
47. J. C. Zakamlova Sihphir Lengser
48. Biaktluangi Phulpui Faibar
49. C. Rodingliana Chawngtlai Passion
Fruit
50. Rammawii Ailawng Papaya
Red Lady
51. Rinsanga Mamit Banana
52. Lalhmingthanga Mualkawi Papaya (L)
53. Lalrintluanga Ailawng Papaya HS
54. Lalzirliana Durtlang Pangbal
55. K. K. Grape Juice Champhai Grape Juice
56. Lalsanga Borai Paddy
57. Vanlalhmuaka Bairabi S. Potato
58. P. C. Lalthlamuana Kawnpui Harkora
59. Lalrengpuia Thingsul Onion
60. Laldinmawia Saiha Eye Chilli
61. Biakmawii Thingsul Purun Zung
62. M. S. Dawngliana Sailam Garlic
63. Nghakliani Tuikhuahtlang Ikebana
64. Lianrawni Khatla Artistic
65. Lalhmingthangi Zonuam Anthurium
66. Hmingdailovi Chite Bird of
Paradise
67. Lalsangzuali Zonuam Rose
68. Lalsangzuala W. Phaileng Bapui
69. Saikaia Pangzawl Mizo Bahra
70. Neihbawi Agri. Neihbawi Alu
Farm
71. Zodini Khawzawl Buhban
72. Lalkailiani Tuipui D Radish
73. Mapuia Flower Chaltlang Mass
Nursery Arragement
2
nd
Prize List.
1. Lalrova Khawruhlian Serţawk
2. Thankunga Falkawn Faibar
3. R. Ronghaka Bunghmun Turmeric (L)
4. V. N. Chianga Bilkhawthlir Arecanut
5. Muana Champhai Pop-Corn
6. Rokungi Darlak Maize
- 7 - -
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
7. Vanhnuna Zawlpui Mustard
8. Lalrinzuala Champhai, Field Pea
Kahrot
9. Lalkhumtira Durtlang bête
10. Lalkhumtira Durtlang Cotton
11. Sugarcane Sailutar Fu (Local)
Grower Society
12. Sugarcane Sailutar Fu
Grower Society (Improve)
13. Lalhunmawii Thingdawl Capsicum
14. Lalremruata Chite Hmarchapui
15. Lalnunmawia Champhai Ginger (N)
V.S
16. Lianhmingthanga Ratu Kurtai
17. V. L. Siama Ratu Ginger (L)
18. K. Biakchungnunga Lungrang S Purunzung
19. Lalţhuamluaia Tuidam Red Eye
Chilli
20. F. Malsawma Zawlnuam Onion
21. Vanlalchhingi Dapchhuah Brinjal
22. Lalrosiama Mamit Lengser
23. Lalrinawma Durtlang Dhania
Vengthar
24. Lalrozami Thenzawl Maipawl
25. F. V. L. Chhuani Vaipuanpho Bahkhawr
26. Ngensiama Sihphir Maitai
Vengthar
27. Lalrinmawii Sairang Maite
28. Vanlalhriati Kolasib Tomato
29. H. Kawlkhuma Sihphir Iskut
30. Lalrintluanga Bulfekzawl Cabbage
31. Lalduhsanga Sihphir An]am
32. Lianthangpuia Sihphir An]am (K)
33. H. Lalnundanga Durtlanga Knol khol
34. Laldampuia Zobawk Radish
35. K. Hmingthangi Sihphir Bepui
36. Hlimpuii Keifang Bekang
37. Ramfangzauva Lungphun Chhawhchhi
38. F. Samuela Bilkhawthlir Coconut
39. B. Lalruatmawii Lunglei Ginger (Ale)
40. Nuhliri Mission Ginger
Vengthlang (Candy)
41. Kapţhuama Baktawng Passion
Fruit
42. B. Lalruatmawii Lunglei Ginger
(Nectar)
43. Lalhmunmawii Chanmari (W) Lalkadong
44. F. Ramthanga Lunglei Aieng dip
Venglai
45. V. L. Rawna Durtlang Buhtun
46. Lalhuapa W. Phaileng Buhban
47. Lalsawta Mamit Hatkora
48. Lalchhanchhuaha Bawngva S. Potato
49. Vanlalvena Thingdawl Paddy
50. B. Remmawia Champhai Grape Juice
Kahrot
51. Biakzingi W. Phaileng Alu
52. Lalhlimpuii Keifang Pangbal
53. Lalfakzuala Lengpui Papaya
(H. Solo)
54. Lalhmingthanga Mualkawi Papaya (L)
55. Lalhmunsiama Ailawng Papaya (R.L)
56. Biaksailova Dapchhuah Bitter
Guard
57. C. Laltawna Tlangnuam Banana
Thingsulthliah
58. Vanlalvuana Kolasib Mizo Bahra
59. Kamliani Tuidam Bapui
60. P. C. Lalrinsanga Sihphir F. Bean
61. Mazami Ailawng B.O.P
62. L. }hadingpuii Chite Rose
63. Lalnunziri Aizawl Salem Anthurium
64. Nghakliani Tuikhuahtlang Artistic
65. Roses, Khatla Khatla, Aizawl Ikebana
66. Khumtiri Zokhawthar Garlic
67. Lalrobawmi Sairang A. Lemon
68. Zaii Pangpar Dawr, Aizawl Mass
Arrangement
3
rd
Prize List
l. Ngursawia }uahzawl Ser]awk
2. Chhingi Zawlnuam Cotton
3. Laltlanthangi Champhai Paddy
4. Vanlalteka Durtlang Buhban
5. Lalkhumtira Durtlang Buhban
6. F. Samuela Bilkhawthlir Arecanut
7. Hmangaiha Zawlnuam Coconut
8. Zadailova Phulpui Kurtai
9. C. Laihnuna Ruallung Fu (Local)
10. Lalhmunsiama Ailawng Anthurium
11. F. M. S. Dawngliana Sihphir Passion
Fruit
12. Lalrinzuali Champhai Bekang
13. C. Lalpara Serchhip Mustard
14. Ramfangzauva Lungphun Bete
15. Valsena Zotlang, Field Pea
Champhai
16. Ropianga Darlak Maize
- 8 - -
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
17. Lalkhumtira Durtlang Pop-Corn
18. R. Rimawii Mamit Faibar
19. H. Rokhuma Champhai Garlic
20. Dingpuii W. Phaileng Maite
21. Lalchhanhimi Sihphir Lengser
22. Lalhlimpuii Bawngkawn Dhania
23. Lalngaihzuali Khanpui Maipawl
24. Ramchhana Lungdai Iskut
25. John C. Vanlalrema Kolasib Onion
26. Dingpuii W. Phaileng Red Eye
Chilly
27. Lalhmangaihsanga Sihphir Purunzung
Vengthar
28. Lalnunpuii Chite Rose
29. K. Lalruata Bukpui Bapui
30. Rothluaii Champhai Mizo Bahra
31. Kaikhama Durtlang Cabbage
32. K. T. Khuma Chhingchhip Banana
33. Zaii Pangpar Dawr Khatla Artistic
34. Zaii Pangpar Dawr Khatla Ikebana
35. R. Lalduhawma Sihphir An]am
36. Lalropari Sihphir An]am (K)
37. H. Lalrengpuia Thingsul Knol khol
38. Lalzirliana Durtlang Radish
39. T. Lalnunsiami Sihphir Bepui
40. Liantluanga Sailutar Bahkhawr
41. Lalhmingliani Sialsuk Maitai
42. Lalnunmawia Champhai Chhawhchhi
43. H. V. Vanlalfakmawia Sihphir French Bean
44. Suakpui Sairang Brinjal
45. Malsawma Tuidam Bitter Guard
46. Lalrinmawii Sairang Tomato
47. Ralkapthangi Mamit Pangbal
48. V. Nui Durtlang Alu
49. Lalrintluanga Ailawng Papaya
(Red Lady)
50. Lucy Zohmingthangi Khumtung Papaya(L)
51. Vanruma Mission Papaya
Vengthlang (H. Solo)
52. Lungmuana Champhai Grape Juice
53. P. C. Lalthlamuana Kawnpui Aieng dip
54. Lalhmangaiha Mamit S. Potato
55. Lalhmangaihzuali Durtlang Lakadong
Vengthar
56. T. Lalzarzova Tlabung, Turmeric (L)
Zodin Veng
57. Hmingthanzami Lunglei, Ginger (N)
Salem Veng
58. R. Lalhmangaiha Durtlang Ginger (C)
59. Nuhliri Mission Ginger (Ale)
Vengthlang
60. Lalhmuaka Champhai Ginger (L)
Zotlang
61. R. Zonunmawia Durtlang Ginger (N)
Vengthar
62. R. Lalrinliana Chite Hmarchapui
63. C. Rualthankhuma Lunglei Capsicum
Ramthar
64. Biakvela Lunglei A. Lemon
65. Liansangpuii Tuikhuahtlang Mass
Arrangement
DISPLAY
l. D.A.O., Lunglei Lunglei Dawnfawh
2. Manchhungi }uahzawl Saiser
3. Laibata Khawruhlian Serthlum
4. Khumtira Durtlang V. T Chengkek
5. Zawlnuam Zawlnuam Sapota
Horti. Farm
6. Hlimpuii Keifang Bething
7. V. M. Dawngliana Tlungvel Zawngtur
8. John C. Charvet Thingdawl Zawngtur
9. K. Biaktluanga Serchhip Chhibung
Oil
10. Rohmingthanga Serchhip Chhitak Oil
11. C. Lalpara Serchhip Mustard Oil
12. Rohmingthanga Serchhip Bekang Oil
CONSOLATION PRIZE LIST
DISTRICT WISE:
AIZAWL DISTRICT:
1. Ramngaihi Thingsulthliah Chhawhchhi
2. Lalsanga Mission Veng Papaya
3. Vanlalvena Mission Papaye
Vengthlang
4. Laltlanthanga Sihphir Maitai
5. Vanlalpeka Durtlang Pangbal
6. Rallianthanga Sairang Hatkora
7. Rosiama Zemabawk Pangbal
8. P. C. Rosanga Khawruhlian Hatkora
9. Thangkima Durtlang Alu
10. Laltholeha Sihphir V. T Mustard
11. Hrangchungnung Kanan, Paddy
Aizawl
- 9 - -
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
12. T. Vanlaldika Phulpui Paddy
13. Vanlalrawna Durtlang Cotton
14. Liansangpuii Tuikhuahtlang Artistic
15. Thangkungi Tlungvel Bapui
16. Lalengmawii Melthum Bird of
Paradish
17. Vanlalpeka Melthum Bird of
Paradish
18. L. }hadingpuii Chite Orchid
19. Hmingdailovi Chite Orchid
20. Vanlalpeka Melthum Bird of
Paradish
21. Chhuani ITI Rose
22. Lalthannguri Electric Veng Anthurium
23. Lalnuntluangi Electric Veng Anthurium
24. Roses, Khatla Khatla Ikebana
25. Rangchhingi Electric Veng Ikebana
26. Roses, Khatla Khatla Artistic
27. Zaii Pangpar Dawr Khatla Artistic
28. Nghakliani Tuikhuahtlang Artistic
29. Vanlalzawni Chaltlang Aritstic
30. Lalrosangi Mission Anthurium
Vengthlang
31. Laldinpuii Kulikawn Anthurium
32. Lalthanpuii Tlangnuam Anthurium
33. Lalhmangaihzuali Khatla Anthurium
35. Romawii Ramthar Anthurium
36. Ramengmawii Darlawng Banana
37. K. Thangkunga Keifang Cabbage
38. K. Lalremruata Keifang Cabbage
39. Lalnunziri Bawngkawn Tomato
40. Lalduhsangi Sihphir Iskut
41. Lalsawmliana N. Lungleng Maipawl
42. Vanlalrema Sihphir Iskut
43. Pahlira Sihphir Iskut
44. Lalropari Sihphir Iskut
45. Ramdinthangi Lungdai Iskut
46. Hmingdailovi Durtlang Knol khol
47. H. Kaikhama Durtlang Knol khol
48. Lal]hakima Durtlang Knol khol
49. Lalhmunsiami Durtlang Knol khol
50. R. Lalthanga Sihphir An]am
(Kauphek)
51. Lalrinawma Durtlang Knol khol
52. Lalrinkimi Sairang Bepui
53. B. V. Lawmpuia Sihphir Bepui
54. Lalchawimawii Sihphir French Bean
55. H. Lalbiaktluangi Sihphir French Bean
56. Lalchhanhimi Bawngkawn French Bean
57. Lalthlengliani Sairang Maize
58. Lalchhanhimi Zemabawk Bitter Guard
59. Lalzawmliani Durtlang Bitter Guard
60. Rallalliana Sairang Tomato
61. Lalhmangaihzuali Sihphir Dhania
Vengthar
62. Kapliana Suangpuilawn Lengser
63. C. Lalbiaktluanga Sihphir V. T Dhania
64. D. Lalhriatpuii Sihphir V. T Passion Fruit
65. Lalhmangaihsangi Sihphir V. T Dhania
66. Lalchhanhimi Bawngkawn Dhania
67. Lalchamliani Chaltlang Buhban
68. Rampari Falkawn Buhtun
69. Thangchhunga Phulpui Buhtun
70. Lianthunga Sailutar Buhtun
71. Lalauthanga Hmunhmel]ha Kurtai
72. H. Lalchungnunga Samthang Kurtai
73. Lal]hakima Lungleng-I Fu (Local)
74. V. L. Rawna Durtlang Ram Bahra
75. Lalthangkima Durtlang Ram Bahra
76. Lalruatfela Chanmari Papaya (H.S)
77. Lalhmangaihzuali Durtlang Aieng dip
Vengthar
78. Vanlalpeka Durtlang Aieng dip
Vengthar
79. Liantluanga Sailutar Mizo Bahra
80. Lalzirliana Durtlang V. T Lakadong
81. Vanlalpeka Durtlang V. T Lakadong
82. N. Kailiana Durtlang K. V Tunneric
83. Lalhunmawii Chanmari ‘W’ Alu
84. H. Kawlkhuma Sihphir Passion Fruit
85. Biaka Lungdai Hatkora
86. Lalmalsawmtluangi Chaltlang Ram Bahra
87. J. L. Khumtira Durtlang Ram Bahra
88. Zairema Phulpui Ram Bahra
89. Lalzirmawia Chaltlang Ram Bahra
90. }hamawii Sailo Khumtung Passion Fruit
91. V. L. Rawna Durtlang Lengser
92. Lalthanzuala Khumtung Lengser
93. Lalthlamuani Durtlang Ram Bahra
94. Sawmi Darlawn Lengser
95. Biakenga Rulchawm Bete
96. Biaktluanga Samlukhai Pop Corn
97. Liantluanga Sailutar Pop Corn
98. Lalremruata Thingsulthliah Pop corn
- 10 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
99. Nghakliani Tuikhuahtlang Ikebana
100. Nghakliani Tuikhuahtlang Ikebana
101. Maria Lalhlimpuii Electric Ginger N
102. Lalrindiki Bethlehem Ginger K
103. Lal]anpuii Bethlehem Ginger K
104. Lalchuailovi Tuithiang Ginger K
105. K. Lalsawma Lungpher Ginger (L)
106. Lalzuii Khanpui Ginger (L)
107. C. Laltawna Thingsul Ginger (N)
Tlangnuam
108. Lalzawrmawia Chite Hmarchapui
109. R. Lalrinawma Chite Capsicum
110. Hmingdailova Chite Capsicum
111. Lal]anpuii Chite Capsicum
112. H. Rodinga Sihphir Capsicum
113. David H. Lawmkima Sihphir Capsicum
114. Lalhnemi Maubawk Chilly
115. Lalremsanga Lungleng-I Chilli
116. C. Laltawna Thingsulthliah Chilly
117. Vanlalhruaii Sesawng Papaya
(R. Lady)
118. Singhnuna Khawruhlian Papaya (L)
119. Lalrammawia Durtlang Papaya (L)
120. Suakpuia Sairang Papaya (L)
121. Lalramthara Mission Papaya (H.S)
Vengthlang
122. Lalchhanhimi Bawngkawn Bachhim
123. Laldingkima Phulpui Ser]awk
124. Lalhmangaihzuali Durtlang Ser]awk
125. Vanlalhriati Sihphir Ser]awk
126. Vanlalhriati Sihphir A. Lemon
127. C. Lalbiaktluangi Sihphir A. Lemon
128. Rallianthanga Sairang A. Lemon
129. C. Lalhmingliana Bawngkawn Purun zung
130. Hrangchungnunga Kanan Garlic
MAMIT DISTRICT.
131. Lalhmingmawii Darlak Maize
132. Lalmanga Mamit Chhawhchhi
133. Kapzauva Dialdawk Chhawhchhi
134. Lalzawmi Ailawng Papaya (H.S)
135. Lalfakzuala Lengpui Papaya (H.S)
136. Lalbiakveli Zawlnuam Pangbal
137. Lalsangzuala W. Phaileng Hatkora
138. Zakunga Zawlnuam Hatkora
139. Thanliana Lengpui Alu
140. Ramthanmawia Zawlnuam Mustard
141. Rohnuna Dapchhuah Mustard
142. Lalsawta Bawngva Bekang
143. Sailianpuia Bawngva Bekang
144. Nunmawia Bawngva Bekang
145. Duinopa Zawlnuam Buhban
146. Te-i Tuidam Cotton
147. Rothlira W. Serhmun Mizobahra
148. Laidawla }uahzawl Mizobahra
149. Laidawla }uahzawl Mizobahra
150. Kapzauva Rawpuichhip Bapui
151. Chawngkhuma Khawrihnim Bapui
152. Mazami Ailawng Anthurium
153. Biakzingi W. Phaileng Garlic
154. Roton Joy Dapchhuah Buhtun
155. Lalthanhlira Rawpuichhip Maitai
156. Saikhumi Dapchhuah Bepui
157. Hmuntharnghaka Darlak Brinjal
158. Hmangaihi W. Phaileng Tomato
159. Chungnunga Darlak Bahkhawr
160. Thangkima Dapchhuah Bahkhawr
161. Chal]hiangi Zawlnuam Buhban
162. Dari Mamit Buhtun
163. H. Lianzama Tuidam Coconut
164. Lalthlengliani Zawlnuam Arecanut
165. Lallaithangi Zamuang Coconut
166. Lallaithangi Zamuang Coconut
167. R. Denghmingthanga Ailawng Kurtai
168. Chawngkhuma Khawrihnim Mizobahra
169. Lalthanga W. Phaileng Lakadong
170. Reiek Muthi Reiek Lakadong
Farming Society
171. Thangkima W. Phaileng Maite
172. Rochhunga Dapchhuah Maite
173. Ngurchhawni Tuidam Maite
174. K. L. Rohnuna Zawlnuam Maite
175. Vanlalruata Khawrihnim Maipawl
176. Lalrampari Darlak Maipawl
177. Maliana Dialdawk Maipawl
178. Aruna }uahzual Lengser
179. Dara Darlak Bete
180. Rinsanga Mamit Bete
181. Vanlalruata Khawrihnim Popcorn
182. Hawst Group Mamit Ginger (N)
183. Hawst Group Mamit Ginger (Ale)
184. Zohmangaiha Rawpuichhip Ginger (L)
185. Vanlaltluanga Dapchhuah Ginger (L)
186. Rinsanga Mamit Chilly
- 11 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
187. Neihringa Rawpuichhip Papaya
(R. Lady)
188. Lalawia Lengpui Papaya
(R. Lady)
189. Zoliana Darlak S. Potato
190. Siamliana Rawpuichhip Papaya (L)
191. Siamliana Rawpuichhip Papya (L)
192. Duinopa Zawlnuam Stricky Rice
193. Lalbiaktluangi Zawlnuam A. Lemon
194. J. Lawmzuala Lungphun Chilly
CHAMPHAI DISTRICT :
195. R. B. Rama Champhai Chhawhchhi
196. Khawngaihthangi N.E. Khawdungsei Paddy
197. Lalsawma Hmunhmel]ha Bekang
198. Parteii Champhai Field Pea
Kahrot
199. }anpuii Champhai Field Pea
200. Darmawii Champhai Zotlang
201. R. Lalramhluna Dilkawn Bete
202. Zakhuma Khawhai Bapui
203. D. Lalhmachhuana Champhai Galic
Vengthlang
204. Mahruaii Zokhawthar Garlic
205. Nunziri Zokhawthar Garlic
206. K. Pachhunga Champhai Onion
Kahrawt
207. Rinduma Zokhawthar Onion
208. Lalsawma Zokhawthar Onion
209. Nunziri Zokhawthar Garlic
210. Lalrinfela Champhai Maitai
211. Hranga Khawzawl Maitai
212. J. Lawmi Mualkawi Maitai
213. Lalrinfela Bulfekzawl Cabbage.
214. Nunsanga N. Khawbung Fu (Local)
215. Lianzami Khawhai S. Potato
216. Hrangkawlha Khawhai Kurtai
217. Lalkhuma Khawhai Popcorn
218. Rini Ngopa Ginger (N)
219. }huamkunga Khawhai Ginger (N)
220. Lalhruaia Champhai Ginger (N)
Vengsang
221. Lalhmingthanga Mualkawi Papaya (L)
222. Hmingsangi Chawngtlai S. Potato
223. K. Lalduha Bethel Paddy
Champhai
224. Malsawma Kawlkulh Ser]awk
225. Lalauthanga Haunkawltha
LUNGLEI DISTRICT :
226. Lalchhuana Lunglei Arecanut
227. Lallura Thualthu Chhawhchhi
228. Lalbiakzama Bungtlang Field Pea
229. Lalthangvunga Zawlpui Brinjal
230. Vanhnuna Zawlpui Maize
231. Laltlankima Hnahthial Coconut
232. Vanhnuna Zawlpui Brinjal
233. Vanlalhruaia Lunglei Kurtai
234. Vanhnuna Lungpher ‘S’ Fu Local
235. Lal]hakima Hnahthial Coconut
236. Vanlalhruaia Lunglei Kurtai
237. Vanhnuna Lungpher ‘S’ Kurtai
238. C. Chawnghranga Tlabung Turmeric (L)
239. Lalsari Hnahthial Turmeric (L)
240. Lalthangvunga Zawlpui Maite
241. Lalhriatpuia Lunglei Alu
242. Challianbuanga Lunglei Alu
243. Lalkhuma Lunglei S. Potato
244. Sona Tuipui ‘D’ Bete
245. Hmingthanzami Lunglei Ginger (C)
246. Lalremmawii Lunglei Ginger (C)
247. B. Laldinpuii Lunglei Ginger Ale
248. Zothantuma Hnahthial Ginger (L)
249. Lalrammawii Haulawng Ginger (L)
250. Lalrinliana Hnahthial -do-
251. Biakvela Lunglei Ser]awk
252. Laldampuia Zobawk A. Lemon
253. K. Biaknghinga Lunglei ‘S’ Field Pea
254. B. Laldinpuii Lunglei Ginger (N)
SAIHA DISTRICT :
255. Mokhai Saiha Mustard
256. Rodinkungi Lawngtlai Cotton.
257. Hrijoi Chakma Chawngte Tomato
258. H. C. Biaki Saiha Paddy.
259. Vanhnuna Lungpher ‘S’ Cotton.
260. L. D. Khuli Saiha Banana
261. Mokhai Saiha Turmeric (L)
262. Nghachhi Tuipang Aieng dip.
263. Pradip Chakma Chawngte Coconut.
264. Mokhai Saiha Pangbal.
SERCHHIP DISTRICT :
265. Bualzika Serchhip Cabbage
266. Engmawii Chhingchhip Pangbal
- 12 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
267. Biakchhingpuii Chhingchhip Mustard
268. M. S. Dawngliana Sailam Bapui
269. Lalchhuana Chhingchhip Banana
270. J. Vanlalhmuaka Khumtung Banana
271. Lalhmuliana Chhingchhip Banana
272. Biakchhingpuii Chhingchhip Purun Zung
273. R. Lalvena Serchhip Buhban.
274. Zemawia Serchhip Cabbage.
275. R. Lalvena Serchhip Buhban.
276. Pasanga Serchhip Brinjal
277. Dari Chhingchhip Aieng Dip
278. C. Lalrozami Thenzawl Lakadong
279. C. Lalrozami Thenzawl Tomato
280. C. Lalrozami Thenzawl S. Potato
281. J. Bualzika Serchhip Bekang
282. C. Lalrozami Thenzawl Rambahra
283. C. Lalrozami Thenzawl Telhawng
KOLASIB DISTRICT :
284. Sangteii Kolasib Bitter
Guard.
285. Lalthlamuana Kolasib Maize
286. Lalthlamuana Kolasib Maize
287. Lalramhlua Kawnpui Hatkora
289. Thingdawl Thingdawl Cotton
Agril. Farm
290. G. Thianga Serkhan
291. Rosangmawia Serkhan Bahkhawr
292. Lalbiakseia Bilkhawthlir Arecanut
293. Ngura Project Veng Arecanut
294. C. Lalthlamuana Kolasib Coconut
295. Jacoba Bukpui Rambahra
296. Thangchungnunga Kawnpui Fu, Local
297. Sanghnuna Thingdawl Lakadong
298. Thangchungnunga Kawnpui Lakadong
299. Hunlawmawma Thingdawl Lakadong
300. Ramthanga Kawnpui Turmeric
301. C. Thianga Serkhan Papaya (R.L)
302. Lalbiakseia Bilkhawthlir Arecanut
303. F. Ramliana Serkhan Passion
State Level Farmers’ Fair-cum-Exhibition, 2006
a Committee chi hrang hrang siam a ni a, chung
Committee te chu :-
‘A’ ORGANISING COMMITTEE :
1. Pu Lalramthanga Tochhawng, - Chairman,
Secretary, Agri. & Horti.-cum-D.A
2. Pu Samuel Rosanglura, - Member,
Director of Horticulture Secretary
3. Pu R. K. Nithanga, - Member,
Asst. Soil Survey Officer Asst. Secy.
4. Pu. R. Zoramthanga, - - do -
Asst. Agril. Information Officer
5. Dr. O. P. Singh, - Member
Director of Agriculture (R & E)
6. Pu Lalthanliana, - - do -
Joint Director (M.I)
7. Pu P. Bhattacharjee, - - do -
Joint Director of Agriculture
8. Pu C. Thansanga, - - do -
Joint Director (L.U.B)
9. Pu C. Lalzarliana, - - do -
Project Director (R & E)
10. Pu C. Lalniliana, - - do -
Joint Director (R & E)
11. Pu H. Darzika, - - do -
Jt. Secretary, Agri. & Horti.
12. Pu H. Thankhuma, - - do -
Deputy Director of Agriculture (Extension)
13. Dr. Elizabeth Saipari - - do -
Deputy Director (Horticulture)
14. Pu Lalrinliana, - - do -
Dist. Agril. Officer, Aizawl
15. Pu L. V. Zomuana, - - do -
Agronomist
16. Dr. Saithantluanga, - - do -
Deputy Director (Planning)
17. Pu H. Lalthanpuia, - - do -
Deputy Director (S.S)
18. Pu Laldingliana, - - do -
D.A.E., Aizawl
19. Pu H. Manthianga, - - do -
Deputy Director (Horti.)
20. Pu M. Vanlalzami, H.D.O - - do -
21. Pu K. Lalduhawma, - - do -
Deputy Director (Horti.)
- 13 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
‘B’ SUB-COMMITTEES:
(a) PANDAL AND DECORATION
COMMITTEE:
1) Pu Lalthanliana, - Chairman.
Joint Director (Minor Irrigation)
2) Pu Lalchhanliana, - Member Secy.
Soil Con. Engineer.
3) Pi Laldinpuii, - Member.
SDAE, Aizawl.
4) Pu Lalhmangaiha, - Member.
H.D.O
(b) RECEPTION, INFORMATION AND
PUBLICITY COMMITTEE:
1) Pu Samuel Rosanglura - Chairman
Director (Horticulture)
2) Pu H. Thankhuma - Member Secy.
Dy. Director of Agriculture (Extn.)
3) Pu M. Vanlalzami - Member
H.D.O
4) Pu R. Zoramthanga - - do -
Asst. Agril. Information Officer
5) Pu H. Zosangliana - - do -
H.E.O
(c) PRIZES AND JUDGING COMMITTEE:
1) Pu B. Bhattacharjee - Chairman
Joint Director of Agriculture
2) Dr. Elizabeth Saipari - Member Secy.
Deputy Director (Horticulture)
3) Pu H. Lalthanpuia - Member.
Deputy Directot (S.S)
4) Pi R. Lalramhluni, - - do -
A.E.O., (R & E)
5) Pu T. Liankunga, H.D.O - - do
(d) FINANCE COMMITTEE:
1) Pu C. Thansanga - Chairman.
Joint Director (LUB)
2) Pi Malsawmdawngliani - Member Secy.
F.A.O
3) Dr. H. Saithantluanga - Member
Deputy Director (Planning)
4) Pu K. Lalduhawma - - do -
Deputy Director (Horticulture)
- 14 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
OIL PALM NIHNA
CHANCHIN KIMCHANG
C. Lalzarliana,
Project Director, M.I.P
1. Botanical name (Botanical Hming) Elalesis Guineensis
2. Chhungkua (Family) Palmae
3. Cultivated Variety Tenera Hybrid (Dura x Piscifera)
(Chin theih hrang hrang)
4. Improtance Thlai zinga hriak pechhuak hnem bertu
(Pawimawhna) (Per unit area 3 to 6MT/ha.)
5. Source of Oil Palm Oil : Fruit pulp (Mesocarp)
(Hriak lakna) Kernel Oil : Kernel
6. Economic cropping period Kum 25 a]anga kum 30
(chin theih hun chhung)
7. Climatic requirements: Ruahtui 2000 mm chunglam.
Rainfal (Ruahtui)
Temparature Maximum : 20
o
to 36
o
C
(Sik leh Sa mamawh dan) Minimum : 18
o
to 24
o
C
Sunshine Nikhatah darkar 5 aia tlem lo
(Ni eng mamawh dan)
Sunshine Nikhatah darkar 5 aia tlem
(Ni eng mamawh dan)
Altitude 450-900 m (MSL)
(Ram san zawng mamawh)
Humidity 70% chunglam
(Hnawng mamawh zat)
Soil Lei chi hrang hrang balu lei tih loh ah
(Leilung mamawh dan) chuan a ]ha duh vek. Lei chu metre 1
tala thuk tur a ni.
8. No. of Plants per Ha. 143 (9m x 9m - Triangular
(}in 2
𝟏
𝟐
a Thlai chin theih zat) intercrops in a chin theih)
9. Source of Seeds India, Costa Rica, Papua New Guinea,
(A chi hmuhna tur) Nigeria, Cote de Ivoire, Thailand leh
a dangte
10. Source of Seedlings Company in nursery a siamnaah.
(A ]iak chin tur hmuhna)
11. Age of seedlings for planting Thla 12 a]anga 18.
(A ]iak chin tur upat zawng)
12. Planting season Engtik hunah p awh chih theih a ni a,
(chin hun) Fur hun laiin a ]ha duh bik.
- 15 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
13. First harvest Chin hnua thla 36 hnuah.
(Tharchhuah theih hun hmasa ber)
14. No. of bunch/palm/year 5 a]anga 12
(Kum 1 chhunga kungkhat a zar
awmthei zat)
15. No. of fruits/bunch (Rahbawr/kung 2,000 vel.
khata a rah awmthei zat).
16. Yield of Fresh Fruit Bunches (FFB) Hectare 1 (}in 2
𝟏
𝟐
) ah 15 a]anga 3
(Rah thar chhuah theih zat) MT
17. Weight of FFB (FFB rih zawng) 20 a]anga 30 kg.
18. Harvesting Interval Ni 10 a]anga 15
(Tharchhuah theih hun)
19. Market (Hralhchhuahna) Company.
20. Price State Sawrkar-in a Committee a din
(A man) man bithliah angin.
21. Investment required Hectare 1 (}in 2
𝟏
𝟐
) ah Rs. 50,000/-
(Pawisa senso ngai zat)
22. Cost of cultivation (after 4 years) Hectare 1 (}in 2
𝟏
𝟐
) ah Rs. 15,000/-
(kum 4 hnua senso)
23. Net income (after 7 years) Hectare 1 ah Rs. 50,000/- a]anga
(Kum 7 hnua hmuhchhuah) Rs. 1,00,000/-
24. Speciality of Palm Oil Vitamin A leh E a tam a, Cholesterol a
(Palm hriak ]hatbikna.) awm lova, Cancer natna laka vengtu a ni.
25. Uses of Palm Oil Ramhmul damdawi, biscuits, ice cream
(Palm hriak hmanna) sahbawn, shampoo siam nan leh thil
kan nan. Kernel hriak hi industry lamah
hmanna a tam bawk a ni.
26. No. of Oil Palm growing countries 22 (sawmhnih pahnih)
(Ram hrang hranga Oil Palm ching zat)
27. Potential state in India (India ram Andra Pradesh, Karnataka, Kerela,
chhunga chin theihna state-te) Andamans, Tamil Nadu, Goa, Gujarat,
Orissa, Maharastra, West Bengal,
Assam, Tripura leh Mizoram.
28. Sponsors of Oil Palm Development Ministry of Agriculture, Government
Scheme (Oil Palm Development of India leh government of Mizoram.
Scheme tihpuitlin nana sum tumtu)
29. Nodal Ageny of the State Government MIP Executive Authority.
(Mawhphurtu Department)
30. Implementing Agency (Hnathawh Foods Fats & Fertilizers Ltd.,
tipuitlingtu leh a hmun)Hyderabad (Aizawl, Serchhip leh Saiha
Districts-te tan)
31. Oil Palm Act (Oil Palm Danpui) Oil Palm chin leh enkawl hi Mizoram
- 16 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
Sawrkar-in dan a siam a (regulation of
production and processing act, 2004)
tih a ni.
32. Subsidies/Facilities Extended a) Planting Material Subsidy (Thlai
(Hmuhtheih te) }iak)
b) Inputs Subsidy (Agri. Hmanrua te)
c) Drip Irrigation Subsidy (Thlai tui
pekna)
d) Diesel Pumpset Subsidy (Tui lakna
khawl)
e) Subsidies for Special Components
(Thil pawimawh bik te)
f) Demonstration Farms (Enchhinna
huan/Lo)
g) Farmer' s Training (Loneitute zirtirna)
h) Technical Advisory Service
(Mithiam rawntute)
33. Credit facility Commercial Bank hrang hrangin an
(Pawisa mamawh hmuhna te) peknaah.
Hrechiang duh tan heng mi te hnenah hian zawh theih a ni:
1. Pu C. Lalzarliana Project Director
MIP Executive Authority
Agriculture Directorate Building,
Aizawl - 796 001
Phone : 0389 2314922
2. Mr. P. Mallesham Deputy General Manager (OPD)
Foods Fats & Fertilizers Ltd.
3-5-874/7 & 8, II Floor.
Hydergude, Hyderabad - 500 029
Phone : 040 23230784.
- 17 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
AGRICULTURE }OBUL
R. L. Thanzuala
D.A.O., Kolasib
Agriculture han tih hi chuan hre lo kan awm awm lo e. Agriculture tih hi Latin ]awng a] anga lak a
niin ‘ager’ emaw ‘agri’ emaw tih chu lei (soil) leh ‘culture’ tih chu chawm/ching (cultivation) tihna a ni.
Hrethiam mai em? Agriculture han tih mai chuan a huam zauin heng- thlai, ran vulh, sangha khawi leh
ramngaw siam (forestry), chin leh tharchhuah thleng hian a huam a. Amaherawhchu, khawvel thiamna
]hang zelah peng hrang hrang zir bingna a lo awm zel a, tunah chuan ei leh bar thar chhuahna lam chi
an kawh tir deuh ber ta a ni. Chutiang chuan Agronomy tih te a lo awm a, Greek ]awng a]anga lak a niin
‘agros’ tih chu lo/leilet (fieled) tihna a ni a, ‘nomos’ tih chu enkawl (to man-age) tihna a ni. Hrethiam leh
mai em?
Historian-te chuan kum maktaduai khat
leh nuai nga vel kaltaah khan mihring hi awm
tawhin an ngai a. A tir a]angin khuanu siamsa
ringin thei leh ramsa ringin an khawsa a.
Tichuan Isua pian hma (B.C) 8700-7700 velah
Beram leh Kel an vulh ]an a. 7500 B.C ah thlai
chingin wheat leh barley te chin hmasak a ni,
chumi hnuah buh, vaimim leh buhtun lam chi te
chin a ni. Tichuan 7500-6500 B.C ah thlai chingin
wheat leh barley te chin hmasak a ni, chumi
hnuah buh, vaimim leh buhtun lam chi te chin a
ni. Tichuan 7500-6500 B.C inkar vel hian kamrah
mai mai ring khan lo neih an ] an ta a. Lung hriam
hrei (hreipui, tuthlawh) te an hmangin, mei (fire)
te an hmuchhuak a, thlai chin an ]an ta a ni.
4400- 3500 B.C ah Vaimim leh alu ching ]anin
2900 B.C velah leilehna hmuchhuakin, tui peka
thlai chin (irrigated farming) an lo ]an daih tawh
a ni. 2300 B.C ah Chana, Tel, An]am leh La te an
ching a, 2200 B.C ah Ar, Lawi leh Sai te vulh ]anin
Buh (rice) pawh chin ]an a ni. 1700 B.C ah
Sakawr an hmang ]angkai ]an a, 1500 B.C ah Fu
an chingin tuichhunchhuah a]anga thlai tuipek
an ching ]an bawk. 1400 B.C ah thir (iron) an
hmang ]an.
Isua pian hnu (A.D) lama thlai chin ]an
chauh te chu - Kum zabi 15-na (1400- 1500 A.D)
ah Serthlum, Bawkbawn leh Dalim thei te.
India ram bikah chuan Portuguese ho in
1500-2600 A.D ah Alu, Bahra, Pangbal, Arrow
root, Tomato, Hmarcha, Mai, Thingfanghma,
Lakhuihthei, Kawlthei, Custard Apple, Badam,
Cashew nut, Vaihlo, La leh }helret te rawn la
lutin chin ]an a ni. Heng thlai te avang hian India
economic dinhmun pawh a lo dang lamin,
ramdang nena insumdawn tawnna te a lo awm a,
hei hi commercialization of agriculture India
rama lo in]anna a ni.
Scientific cultivation hi Fu, La leh Vaihlo-
ah te India ramah chuan ]an hmasakna niin a
lang a, Department khat angin Agriculture,
Revenue leh Commerce-te hi A.O Hume-a ngenna
in Lord Mayo an 27
th
April, 1871-ah a din a. Tin,
Famine Commis-sion 1880, in a tih angin
Agriculture Department hi 1881 ah din ]an a ni.
- 18 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
IARI: Imperial Agril. Research Institute hi
1905 ah Pusa (hetih hunlai hian Bengal, tunah
Bihar) ah Lord Curzon-a hun laiin din a ni a,
mahse, vanduaithlak takin 1934-ah lirnghing
nasa takin a building-te a ti chhe vek a. Tichuan,
1936-ah Pusa Road, New Delhi-ah sawn a ni.
India Independent hnuah ‘Imperial’ tih chu
‘Indian’ ti a thlakin Indian Agril. Res. Inst. tih a lo
ni ta zel a ni. University Grant Commission (UGC)
in 1958-ah University dinhmun a pe nghe nghe a
ni.
PUSA-hming put chhan: Mr. Henry Phipps
American mi hausa (millionaire), mi thilphal leh
midang tana inpe takin ama suma a din ]an a ni
a, P-hi Phipps (ama hming) a ni a, USA-hi United
States of America (USA) tihna a ni leh a. Tichuan
PUSA chu Phipps-a USA a mi tihna a ni ber awm
e.
Thlai variety hmingah hian Pusa tih hi a
tam hle a, entirnan, Pusa red, Pusa round, Pusa
jwala etc. India rama Agriculture hi ‘Pusa’ tih
tello chuan a kim thei lo ti ila a dik hial awm e.
ICAR - Lord Lintithgow-a hunlai 1926-ah
The Royal Commission on Agriculture din a ni a.
He commission hian 23.5.1929-ah Imperial
Council of Agril. Res. a din a. President hmasa ber
chu Md. Habibullah leh Secretary hmasa ber chu
S.A Hydari te an ni. He council a Jogendra singh
President a nih laiin March 1946 ah ‘Imperial’ tih
hi ‘Indian’ ti a thlakin tuna a hming Indian
Council of Agril. Research tih hi a pu ta zel a ni.
Tichuan Kum 1966-ah autonomous body puitling
ah hlankai a niin, Director General (Chief
Executive) hmasa ber chu Dr. B. P Pal a ni.
India ram Agril. College & Universities: Kum
1901-1905 inkar hian Agril.College 6-Poona
(Pune), Kanpur, Sabour, Nagpur, Liyalpur (tunah
Pakistan ah) leh Coimbatore-ah te din an ni.
Agriculture Extension zirna bik, a hmasa ber chu
Sabour (Bhagalpur, Bihar) ah neih a ni.
Joint Indo-American Team, recommend-
na in Agril. University hmasa ber chu Kum 1960
ah Partnagar (U.P) ah Pt. Govind Ballabh Pant-a
Chief Minister a nih laiin din a ni. Tichuan kum
2000 thleng khan State Agril. University 30 leh
Central Agril. University 1-India ramah an awm a
ni. Heng University leh College-te avang hian
India ramah Agriculture hmasawnna nasa tak
(revolution) tam tak a thleng a, 1965-1966-ah
Green Revolution, a hnu lamah revolution hrang
hrang - white revolution (Bawnghnuteah), Black
revolution (Sangha lamah), Round revolution
(Aluah) Silver revolution (Artuiah) leh Brown
revolution (Lei]ha/fertilizer-ah) te lo thlengin,
India hausakna zaa 29 (29%) lai hi Agriculture-
in a tum a ni.
- 19 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
ACHIEVEMENT OF AGRICULTURE DEPARTMENT
DURING 2004-2005
Rohlua
Research Officer,
Directorate of Agriculture
Mizoram hi Ei leh Bara intodelh hi Agriculture Department thil tum bulpui ber a ni a. Hemi
tihlawhtling tur hian, leilet siam, Terrace siam, Tuikawng siam leh Agriculture link road laihah te crop
diversification lamah te theihtawpin hmalak a ni a. Buh leh Bal thar tam lama ]an a ]ul-a chi ] ha
ngaihtuah te, venhimna lam leh a nutrient lam ngaihtuah te, ngaihpawimawh ah a nei a ni. Kum 2004-
2005 chhunga Agriculture Department hmalakna leh hnathawh hrang hrangte hengte hi a ni..
1. Crop production.:
Thlai thar a lo pun theihna turin cluster
area approach neih a, thlai thlan chhuah bikte
neih a ni. Chumi atan chuan thlai chi ]ha bikte
(HYV) kan rama ]ha thei ngei tur te thlangin
heng a hnuai a mi te hi loneitute hnenah
semchhuah an ni.
Buh (Tharang) - 805.40 Qtls
Vaimim - 300 Qtls
Pea - 515 Qtls
Behliang dal (Arhar) - 150 Qtls
Alu - 3750 Qtls
Tel An]am - 300 Qtls
Purun Var - 400 qtls
Thlai chi hrang - 649 Qtls
2. Infrastructure Development:
i) Link Road: Kan lo neihna hmun te khua
a]anga a hlat tham em avangin, kan thlai thar
chhuah tam takte hian market an thleng zo lo a
ni tih hriain, Department chuan Market linkage
road hi a ngai pawimawh em em a. Nikum
chhung khan KM 41 a sei kawng laih a ni.
ii) WRC(Leilet Siam): Buh thar theihna tura
leilet siam puitlin hi ngaihpawimawh a ni a,
78.51 Ha leilet siam a ni a.
iii) Terracing: Phaizawl leilet siam theih ram
kan neih tlem avangin, hmun remchang ram
]halai te chu terracing-a siam a ni a, chumi atan
chuan central scheme(WDPSCA) hmanga theih
tawpa hmalak niin , terrace pawh 39 ha siam a
ni.
iv) Fur tui khawlna tur atan Water
Harvesting Structure siam lamah pawh hmalak a
ni a, NWDPRA leh WDPSCA programme hnuaiah
mimal tui khawlna 80 vel lai District tinah siam a
ni.
v) Mechanization: Khawl tha chakna hmang
]angkai thei turin loneitute hnenah subsidy-a an
lei theihna turin ruahmanna siam a ni a,
Buhherkhawl te leh khawl dang dangte subsidy-
in loneitute hnenah hralh chhuah a ni.
vi) Red Oil Palm: Kum 2004-2005 chhung
khan Red Oil Palm chi 1,80,000 lakchhuah a ni a,
chungte chu Kawnpui, Kolasib District-ah
1,05,000 leh Zawlpui Lunglei District-ah 75,000
Nurseryuah kûi ]iah a ni. Kumin 2005-2006
chhung hian ram ha. 1000 ah chin chhuah tum a
ni a, chumi atan chuan loneitute pawh thlan fel
- 20 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
thawkhat tawh an ni a, a chipawh 3,00,000 vel
lakchhuah leh tum a ni. Nakum 2006-2007 atan
chhungkaw dang 2000 ruahman belh a ni ang a.
Heng chhungkaw 2000 te chin tur hi kumin chho
hian sprouted seeds 3.6 lakhs lei tura ruahman a
ni bawk.
vii) Organic Farming: Organic Farming
awmze nei taka kalpui a nih theih nan Rules te,
Action Plan te, Board din tura ruahman mek niin
peih fel ] ep tawh a ni. Maple Orgtech (India) Pvt.
Ltd Kolkotta ten june thla chhung khan
Department Officer 50 te hnenah Trainers
training te an rawn pe a, loneitu 1500 te training
july thla hian pek leh tum a ni.
viii) MIP: MIP hi kal dan phungthar duan mek
a ni a, thlai thlan bik leh market chiangsa te leh
contract farming lama kalpui mek a ni.. Nikum
chhung khan Stevia, Papaya, ah te Buy-back
agreement siam pui a ni. A theihna hmun
hmunah fehkawng siam te, link road siam te,
Huan siam te, khawl hmanga theihtawpa hmalak
a ni.
ix) Irrigation: Irrigation hnuaiah him AIBP
leh NABARD te hmangin MI project 63 Nos
(AIBP), 9 Nos(NABARD) leh State Plan Fund
a]angin 5 nos project-te siam mek a ni.
ix) BAFFACOS : Mautam lo thleng tur laka
inven nan Agriculture Department chuan
BAFFACOS hmangin Buh nilo thlai dang, heng,
Alu, Chana, Dal, Vaimim, leh a dangte, ching turin
hma a la a. Tin, feh kavmg siam leh loneitute
Agriculture khawl lam pang, loneituten, subsidy-
a an lei theihna tur atana ruahman sak a ni.
THLAI CHI }HA NEIH DAN
By: V. L. Hmangaihchhunga,
M.Sc (Agri.)
(Plant Breeding & Genetics.)
Agriculture Extension Officer
Agriculture hi India ram innghahna
bulpui ber (Backbone of Indian Economy ) an
tih a ni a. lndia ram mipui za zela 70% vel hi
Agriculture-a eizawng kan ni. lndia ram
economy-ah hian heng Industry, Power etc, te
hian thawhhlawk hle mah se, Agriculture
Production-a a san si loh chuan kan ram
economy hi a ]hang theilo tluk a ni a, chuvang
chuan kan ram economy-ah chuan a
pawimawh ber pawl zing a mi a ni. Heti
khawpa pawimawh leh ramhnuk khawih
sector a nih avang hian, sorkar laipui pawhin
Agriculture sector tihhmasawn hi a ngaih
pawimawh leh a sum pawh a sen hnemna pawl
tak a ni a. Ei leh bara kan intodelh loh chuan
kan ram mipui tluklehdingawn eng emaw zat
lai chawm tur leh economy chawisang tur
chuan a buaithlak em em a. Agriculture lamah
a awm loh chuan India ram chuan hmasawnna
tluantling a thleng thei lo a ni.
Kan thupui THLAI CHI }HA NEIH DAN
han tih hian, han sawi thiam a harin a huam
zau viau mai a, amaherawhchu, tuna ka han
sawi tum ber chu, kan rama kan thlai chin te ho
a]ang hian tun aia thar hlawk leh ]ha zawk
thiamna hranpa lutuk ngailo leh loneituten kan
tih theih ve mai tur hi han sawi ila a ]ha awm e.
A scientific taka thlai chi ]ha siam dan han sawi
vak hian awmzia a neih theih tak tak dawn rih
- 21 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
loh avangin, a awlsam thei ang berin sawi kan
tum dawn a ni.
Ram a ]hang zel a, mipui kan pung a kan
ram neih a zauh belh ve chuan si loh avang
hian, khawvel mipui heti zozai chawm zo tur
buh leh bal thar chhuah a harsa tulh tulh tawh
mai si a. Agriculture Scientist hote rilru pawh a
hahin engtiangin nge, kan ram neih zauh belh
si loh in kan thar chhuah kan tihpun ang a,
mipui kan la inchawm theih ang tih
ngaihtuahin rilru an seng reng a, chumi
ngaihtuahna a]ang chuan, Intensive Cultiva-
tion, (ram zauh si lova loneih, thlai chin uar) hi
ngaihtuah chhuah a ni a. Chu policy chu tunlai
khawvelah pawh hman mek a ni.
Kan ram zimte Mizoram mipui zaa 60 %
vel hi chu kut hnathawktute kan ni a, Mipui
kan pung chho ve zel a, kan ram a zau belh
chuang si lova. Tun hma kum 10-20 kaltaa kan
duh lai lai ram chang kan vah ]hin kha tunah
chuan ram chang vah tur a awm ta bawk silo
nen, kan ram a bua tulh tulh mai bawk si a,
tunah phei chuan kan lo neih hi kum hnih thum
bak a leng hman ta lo a nih hi.. Mahse,
eizawnna dang a awm loh avangin, lo neih kan
]hulh thei silo. Kan buh bal thar chhuah lah a
hlawk lo ti chung reng siin kan tana kawng
dang awm chuang silo chu, lo kan nei leh mai
]hin.
Agriculture lama hmasawnna kawng
hrang hrang pawimawh tak tak zinga a ber ni
pha hial mai chu THLAI CHI }HA hi a ni. Thlai
chi ]ha thar hlawk neih chuan si loh chuan kan
Agriculture hian hmasawnna hmel thar hi a
hmu thei lo a ni. Thlai chi ]ha neih hi a
pawimawh em em a, Kan Mizo thufingin Kawi
pawh a kawm a
]
hat leh a rah a
]
ha a, a
kawm a
]
hat loh chuan a rah pawh a
]
ha lo a
ni, an ti a ni. Loneitute chuan thlai chi ]ha neih
pawimawhna chu kan hre chiang hle in ka ring
a, kan sawi tam lo mai ang a, amaherawhchu,
Sorkar hmalakna tlemte han tarlang ila a ]ha
awm e.
India ramah pawh thlai chi ]ha neih
theih dan tur ngaihtuahtu pawl Agricultural
Research Institute (tuna Indian Agricultural
Research Institute IARI, New Delhi) chu kum
1905 khan tuna Bihar ni ta Pusa hmunah din
]an a ni a. Chumi a]ang chuan Agriculture
College-te pawh an lo ding chho ta zel a ni.
Heng Research centre a]ang hian thlai chi ]ha
thar hlawkte an siam chhuak a, vawiin thlengin
siam chhuah belh zel a ni. Mizoram-ah pawh
kan loneituten thlai chi ]ha Agriculture
Department kal tlangin kan dawng ]hin a nih
hi. Heng thlai chi ]ha High Yielding
Varities(HYV) te hi thar hlawk ringawt an ni
lova, Sik leh sa inthlak danglam thut thut ]hin
tuar chak deuh te, natna chi hrang hrang do
thei/tuar thei te, Kung hniam deuh te, thar
rang te, loneitute tana a hlawkna ngaihtuah
chung zelin siam chhuah ]hin an ni. Hetiang
Research lamah India hian hma a sawn em
avang hian Buh leh bal lamah chuan harsatna
lian tham kan la tawk meuh lo a ni.
Mizoram zimte ah pawh kan ram neih
ang chhun chhunah thlai kan ching a, a thar a
- 22 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
hlawk vak si lo hian loneitute rilru a ti
beidawng ]hin hle a, chumi hriain kan sorkar
pawhin hlawk zawka buh leh bal kan thar
chhuah theih nan thlai chi ]ha QUALITY SEEDS
man to tak takin a lei ]hin a. Loneitute pawhin
a ]hat zia kan hre tawh viau a ni.
Amaherawhchu, hetiang reng hian sorkar hian
a lei thei dawn lova, chuvang chuan keimahniin
thlai chi ]ha kan siam ve a kan thar chhuah a
ngai a ni tih hi kan hriat a pawimawh em em a,
chumi atana kan tih ve theih mai dan tur a
tlangpui chauhin han sawi tum ta ila, a zawng a
za chuan kan sawi seng lo ang a, chumai bakah
mithiamte lo chuan siam theih loh te a nih
avangin kan tih ]hin fo ang hian thlai chi ]ha
siam dan i lo sawi dawn teh ang.
A hmasa berin, a thlai chi hi nunna lo
chhuahna a ni tih hriain theihtawpa kan uluk a
pawimawhin kan fimkhur a pawimawh hle
mai. Kumina kan thlai chin, kan lo a mi emaw
huan a mi emaw a]angin hetiang hian hma lak
tum ila a ]ha awm e.
1. Kan thlai chin te hi uluk taka zir tur a ni
a, kan thlai chin zing a]ang khan kan mit
hmuha ]haa kan hriat, (entirnan, a kung ]ha te,
natna kailo te, rah ]ha te, kung sang vak silo
rah tam te) kha thlan chhuaha chhinchhiah tur
a ni.
2. Chung kan thlanchhuah a]ang chuan a
rah ]ha leh hrisel chauh kha seng atan leh a chi
atan chuan dah ]hat tur a ni a, seng hun takah
chauh seng tur a ni a, a kungah hmin ngei sela
duhthusam a ni a, amaherawhchu, a lutuk tur a
ni lo.
3. A chi atana i dah hran chauh kha seng
tur a ni a, i seng zawhah, a chi chu a tui pai ti
tlem turin, nisaah pho ro leh tur a ni. (10% aia
tam tui a chiin a pai chuan a ]ha 10.) I duh ang
tawka i pho ro hnuah hmun ro ]haah dah ]hat
tur a ni.
4. A kum lehah i chin dawnin i thlai chi
thlan bikte chu uluk takin, a hrangin chin tur a
ni a, amah ang thlai chi dang nena in hlat deuh
takah chin tur a ni. Hei hian anmahni inthlah
pawlh tur a veng a ni. A nu chi leh pa chi awm
kawp (Self Pollinated) thlai leh a hranga awm
(Cross pollinated) kan hriat hran theih chuan
kawng ro a su tam hle a ni.
5. A chin leh thlawh faite chu uluk taka tih
tur a ni a, kan thlawh lai ten a kung ]ha lo te,
rah ]ha lo te natna lo kaite an awm a nih chuan
chung ho chu paih vek tur a ni.
6 Kum tawpah i thlai zuah ho a]ang chuan
a chi tur chu i khawm mai ang a, thlai chi dang
nen chawhpawlh miah loh tur a ni.
7. A chi tur i seng ho chu nisaah ro ]ha
takin i pho ro leh ang a, tichuan hmun ro ]ha
takah dah ]hat tur a ni.
8. Hetiang hian kum 4/5 te i tih chuan i
thlai chi dik tak engmah pawlh loh,
(thlahpawlh loh) leh thianghlim , thlai chi ]ha i
duh dan ang i nei thei mai dawn a ni.
9. Entirnan, hetiang hian han sawi ta ila.
A chi tur atana i duh dan kha a thar
hlawk emaw lo nita se, chutiang anga chi neih i
- 23 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
duh chuan, i thlai seng dawnin a kung a]angin
leh a rah a]angin a thar hlawk/rah hlawk kha i
zawng ang a, a tirah chuan han khawm tam
deuh mah la a pawilo. Tichuan a kum lehah kha
i thlan kha i ching hrang dawn ta a ni. Chumi
bak chu kumtin a hmaa kan sawi ang khan uluk
takin i enkawl ang a, Kum 4/5 hnuah chuan
thlai thar hlawk kha i nei thei mai ang.
Amaherawh chu Certified seeds nei tur
erawh chuan Mithiam kaihhruaina hnuaiah tak
tak record fel tak nen neih a ngaih avangin
certified seeds chu a ni thei lova,
amaherawhchu, nangma hman tur thlai chi ]ha
i nei thei dawn tihna a nih chu.
Sawi tur tam tak awm a, kan sawi zo vek
seng lo ang a, a pawimawh ber chu, kan huan lo
ram neih zimte ah hian hlawk zawka kan thar
chhuah theihna dan kawng awm pakhat chu
thlai chi ]ha neih hi a ni a, Sialrangin sialrang a
hring, sakawlin sakawl a hring, sunhlu kungah
thei dang a rah ngai lo, Kawi pawh a kawm a
]hat leh a rah a ]ha a, a kawm a ]hat loh chuan
a rah pawh a ]ha lo a ni tih hrerengin kan thlai
chi ah hian fimkhur ila, thlai chi ]ha lo ching lo
ila, kan thlai chi dahah fimkhur ila, tichuan kan
chin ang chhun chhunte hlawk zawkin kan thar
thei ang. Thlai chi ]ha nei turin theihtawpin ]an
ila thar ]heuh ang u.
CITRONELLA CHIN DAN
LEH ENKAWL DAN
Lalnunpuii Parte, M.Sc (Agri.)
A.E.O., MIP
Mizote hian Citronella (Lemon Grass) hi
kan hmelhriatna rei tawh mahse chin uar a
hlawhlo hle. Hei hi a chhan nia lang chu a
]hatna/]angkaina kan la hre tawk lova, chu mai
bakah a hmang ]angkai turin a sawngbawl dan
kan hriat loh vang a ni mai thei. Citronella
hriak hi kum 50 kal ta vel a]ang khan khawvel
hmun hrang hrangah rannung, thlai eichhe
]hin hnawhbo nan an hmang ]angkai hle tawh
a ni.
Indonesia, Malaysia, Sri Lanka, India leh
Thailand-ah te chuan chawhmeh tihrimtui nan
an hmang nasa hle - arsa leh lui lam sa nen a
inhmeh leh zual. Thai-ho leh Sri Lankan
chawhmeh ah hian telh lohna a nei mang lo ti
ila kan sawi sual lo hle awm e. }henkhatte phei
chuan thingpui leh pickle-ah te pawh an telh
]hin. Citronella hi damdawi-ah pawh an hmang
]angkai hle - pumpui chakna atan te, khawsik
sang tih hniamna atan te, hmeichhe thi neih
laia pum leh tai na tih rehna atan te damdawi
]ha tak a ni. Citronella tui leh thinghmarcha
chawlhpawlh in hian luakchhuak a reh duh tih
a ni. Ran ngaina mite hriat ve atana ]ha chu - I
ui leh zawhte nghawng-ah khan citronella
hnah hi han vet teh, a hrik a bo duak mai ang.
Khumfa-in a seh che a, zanah mu ]ha thei ]hin
lo a nih phei chuan citronella hnah zawng vat
vat la, i puan thuah karah khan thawlh diat diat
la, nuam takin i mu dawn nia. Citronella hi
Phun a]ang hian paih tur a awm lo a ni ber mai
- 24 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
e. An chin chhan ber chu a hriak a ni a, a hriak
hi thildang nena chawhpawlh-in damdawi atan
te, chawhmeh leh chhang tihrimtui nan te,
inthiarna pindan tih fai nan leh tih rimtui nan
te an hmang a. Phai lama damdawi in lianah
phei chuan chhuat leh thildang hruk fai nan an
hman ber a ni. A rim hi thosi, tho leh rannung
dang-in a ngaithei lova, thosi laka invenna ]ha
tak a ni. A thlawrna fe hi thlai leh pangpar i
]iahna khuh nan leh lei]ha siam nan a ]ha hle.
Citronella ]angkaina pakhat leh chu leilung
luangral tur a veng hi a ni. Leilet bial siamna
tlangah te, terrace a nih leh a pang awihah te
leh a tlangah te phun mai ila, tlang pang awih
tlan rualremlo, thlai dang chin nana tlak vak
lohna hmunah te hian phun ila, a hlawkna leh
]hatna dang tarlan tak mai bakah khan leilung
luangral mai mai tur a veng ringawt pawh hi
chin chhan tlak a ni. Tuikhuah nei tan chuan a
pang vela phun hian tui rul-in sangha a ei tur a
veng ]ha hle.
Citronella hian tui tling hi a ngaitheihloh
avangin phaizawla chin dawn chuan lei chhun
pawn a ngai ]hin. Phairam-ah chuan lei an lai
khawk a, lei tlang chu an rem khawm leh a,
khup chen vela sang-in an tipawng a, tah chuan
an phun ]hin a ni. Leilung buatsaih nan ringawt
pawh senso sang viau mahse a hlawkna an la
tel pha tho a ni. Mizoram-ah chuan lei chhun
pawn vel a ngai ve lo a, tlangram awitlanah a
phun nghal theih mai a, tin, phaizawla chin aiin
tlangrama chin hi a la ]ha duh zawk lehnghal.
Citronella hnah hi luang hnah tiat vel,
luang hnah nena inang tak a ni a, a kung
awmdan chu luang leh rairuang inkar a mi a ni.
A puitling seng hun te chu kawng thleng ( 3ft )
velin a buk laih a, ralkhat a]ang pawhin luang
no hmun angin a hring nghulh thei a ni. A zung
chuan luang zung a ang ber a, a phun nun a awl
hle a ni. A kung/zai khat te tein phun a ni. A
hung lian pawl chu patling pawm lai a ni thei. A
rim chu chin chhan ber a ni bawk a, a rim a na
hle a. Han pawh chhum hian kun hnaih kher
loh pawhin a hriat mai. Ser hnah rim te leh
lengser rim te a nam ram ram mai a ni.
Citronella hian boruak vawt lutuk lo leh
lum lutuk lo, temperature 9
0
C a]ang a 35
0
C leh
boruak hnawng zawngah chuan zaa 70 a]ang a
80 a ngeih ber.
Leilung buatsaih dan : A ]hat dan berah
chuan lei dip taka cheh phut a, chumi hnuah
vawihnih emaw vawithum emaw thlo fai ila, a
phunna lai tur chu ngun takin ti rual ila, tui
tling theilo tura siam a ngai a ni. Citronella hi
fur laia phun tur a nih chuan a phunna tur lei
kha thuk deuh taka tih dip tur a ni a. A
tlangpuiin a hmun vel vawikhat emaw
vawihnih emaw tih fai a ngai a, chumi hnuah
rualrem taka chinna lai tur tih mam a ]ha.
Citronella hian lei]ha a mamawh ve hle
a, phun hmain ram ]in hnih leh a chanve hmun
atan bawngek lei]ha ton 10 a]ang a ton 15 pek
a ]ha.
A phun dan : A hung pui chu ]hen sawmin zai
khat emaw zai hnih emaw lek leka phun darh a
ni a. Fur ruahtui hawn ]an tirh June vel hi phun
hun ]ha ber a ni. Tlar neia phun a ]ha a, feet 3-4
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
- 25 -
-
dan vela phun ila ram ]in hnih leh a chanve
hmunah kung 55,000 a phun len theih a ni. A
hnah buk leh a zung zam hian leilung luang ral
tur nasa takin a veng a. A tlar hmasa phun
zawh tawh chuan a dawt tlar phun dawn hian a
hmasa phunna zawn ah nilovin, a inkarah phun
a ]ha, tichuan leilung luangral tur a veng ]ha
lehzual a ni.
A chinna tur hmun chu fai takin,
duhthusam phei chuan ni 45 chhung tal hnim
]o lova dah tur a ni a. Phun leh seng inkarah
hian vawi hnih thlawh angai a. Phun a]anga
thla 6 ah a seng ]an theih ]hin. June-a phun chu
December emaw January-ah a seng theih a ni.
Seng zawh veleh hian thlawhfai leh hram a ]ha.
Amaherawhchu, a zung chhiat loh nan thlawh
fai lai hian lei hi thuk tak cheh thlen loh hram
tur a ni. Rihvur hi thlai hian a ngeih in, a zung a
tinghet a, tui tling tur leh hnawng lutuk tur
veng bawk a ni. A nun duh avangin tlema khaw
han kheng hi a haw em em lo. Mahse, tui pek
chu a ]ul ve tho mai, theih chuan a khat tawka
tui pek hian a ]han a ti ]ha a, a thar hlawk bik a
ni. Rim a nat vang hian rannungin an ei chhe ve
ngai lova, thlai ei chhe ]hin rannung buaipui a
ngaih ve loh avangin enkawl a awlsam a,
buaipui a ngai ve lo.
Hmun zawl leh lum, lei thurna hmunah
chuan hnah Eng hi natna tlanglawn ber a ni. He
natna veng tur chuan uluk takin a hun dik taka
thlai chaw pek tur a ni.
A thar zat : Hactare khat (}in hnih leh a
chanve) hmun a]anga hriak thar zat chu
hetiang hi a ni
Kum khatnaah - 30 Kgs
Kum hnihnaah - 80 Kgs
Kum thumnaah - 90 Kgs
A hnah quintal khat a]angin a hriak
Kg. khat a haw thei.
A hriak thlawr dan : A hriak thlawr dan hi
Mizo ina kan thiam chi tak a ni. Rakzu thlawr
dan thiam leh Ar awm thiam chuan a kalhmang
an hre thei nghal mai ang. A chhumna bel
a]angin tuihu chhuahna dawt (pipe) vuah a ni
a, chu pipe chu tui vawt belah kaltlang tir a ni.
Chuta ]anga tui lo dir chhuak chu a hriak leh
tui chawhpawlh a ni a. Hei hi a thliar hranna
bur hmangin lak hran mai a ni. Vawi khat
chhuan/thlawr chhung hi darkar 7 a]anga
darkar 8 a ni ber.
Hmanni deuh mai khan phailama
Agriculture mithiamten Reiek kai, Tlawng
kama Citronella chhinna hmun an tlawh a, a
]hat duh zia an hmuhin mak an ti zawk hial a,
Citronella ka hmuh tawhah chuan a la ]ha ber”
an ti hial a ni. He hmunah hian patling pil pilin
a kung a sang a nih chu!!! Hetiang khawpa a
]hat duh chuan Mizoramah hian chhing uar ila,
dinchhuahna atan kan hmang thei ngei ang.
- 26 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
MIZORAM LEH LAWI VULH
(Mahni mimal ngaihdan tarlanna)
Dr. Zokhuma (Vety.)
Trd. & Registrar, MSV Council.
Agriculture Department Journal “Loneitu” chhuak hmasa berah khan, a hunlaia
Development Commissioner leh Agri. Director in-charge ni bawk, Pu Rualzakhuma I.A.S remruat
angin A.H & Vety leh Soil Department a]angin article pakhat ve ve telh a ni a.
Chuta ka subject thlan atan KA THU
CHU NISE, KUM SAWM CHHUNGA ZORAM
LEILUNG A}ANGA LAWI TIH REM KA DUH”
tih lam hawi ka ziak ve a. Amaherawhchu, a do
zawng emaw a thlawp zawng emaw reaction
engmah a awm ka hre ta lo.
Hei hi thil ngaihtuah chian ngai tak niin
ka hre ve fova. Tunlai kan sawrkar ten
Chemical bana ‘Organic’ an han kalpui tenen
pawh a inlaichin hnai viau thei dawnin ka ring
ve a. A tawi zawngin hetiang hian a ]hatna leh
]hat lohna lam lo thlir dawn ila:-
A. LAWI }HATNA LAM:-
Lawi hi kan Pipute hun a]angin Mizo ten
kan vulh ]hin an ni lo. Zorama Leilette kan lo
siam ve hnuah la chhuak vein, tun thleng
pawhin Leilet neituten Leilet awmna khuaah
deuh chauh an la vulh a ni.
Ramsa lakah Lawi chu an him bik a.
Enkawl leh chawm an hautak lova, a pun pawh
an pung duh a ni. Kum tin vawikhat Leilet
hnathawh hunah a tlatna ram a]angin an va
khalh hawng a, an chhawr chhung thla hnih
emaw an enkawl a ni mai a. An hnathawh zawh
veleh ram lamah an vaw liam leh mai ]hin a ni
ber.
A neitute tân chuan vulh man hla tak a
nih laiin, nei velo ]henawm khawvengte n
chuan chimawm tak an ni. Mahse, Leilet khua a
mi khawsa thei ho chu michhe zawkte tan
sawisel ngaihna a awm silo a ni ber.
B. LAWI }HATLOHNA LAM VE THUNG:-
1. Lawi hi siamtu lo duan dan pawhin
khawmual-leh-tui sa (semi aquatic animal) ni
theiin a lang. Phaitualah chuan, Lui, Tuitling
(Dil) leh chirhdiakah an hun tam zawk mah an
inchiah duh ]hin a. An pianzia a]ang ringawt
pawh hian keini ram ang, tlangram ro atana
siam zawng an ni lo a ni.
2. A neitu ten kumkhat chhunga thlahnih
(2) emaw an chhawr chhung bak zawng
thlasawm (10) chhung chu Pawi khawih’
(destruction) hnâ thawkin hun an hmang
thung a ni.
3. Ramhnuaia an riahkhawmna hmun
velah pawh thlai leh thing engmah ]o theilo
khawpin a wng vek ]hin. An zun/hû/rim nge
an huat, ramhnuaia ran eichi hnim leh Luangte
pawh an tlatnaah chuan a rem zel tih a ni.
4. Chung ai pawha an pawikhawih lian zual
ber chu ‘LEI CHUNGLANG’ an rapkhawk nasa
- 27 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
hi, Soil Erotion-ah hian an thawhhlawk em em
a ni.
A entirna pakhat chuah han tarlang ila.
Khawzawlho hian kum tin thlawhhma neih
lohna lamah Lawi an dangkhawm ]hin a. Kum
1975 lai khan ‘Saidan’ ramah an dah a.
Chawngtlai panna lamlian chho a]anga han
thlir chuan a ram chu a sen vung thei hial zuk
nia. Chuti khawp chuan Leilung chunglang hi
an rap pilh thei a nih chu.
5. Kum 1975 vel bawk khan N. Vanlaiphai
leh E. Lungdar inkar Jeep lamlian lai tak kha lo
haikhuarin Bual an lo siam thei bawk,
Dr. Thanzuala nen ngei, Jeep chu harsa fein kan
namkai thei hram a ni. N. Vanlaiphai Soil
Conservation ho pawhin ‘Lawi’ an buaipui thu
hetiangin a lo sawi ve bawk. Barbed wire pal
hian a dang ve zo lova, Nursery pawh kan nei
hlei thei lo a ni an ti. An vun a chhah a, a hling
hian a chhun na ve zo lova, thingril bante lah
kan hun thuk poh leh an nawr phawi thuk ting
mai a ni a ti bawk.
6. Sialsuk khaw chhungkaw changkang
zette hnen a]angin ‘LAWI aia leilet hnaah
Bawng/Bawngsial an ]hat zawk thu ka va hre
bawk. Lawi chu ama duh hunteah lo chuan a
hel tlat ]hin laiin, bawng chu a neitu duh chen
chen a chhawr theih a ti a. Chu bakah Bawng
speed a ]ha zawk a, Lawi vawi sawm vei rualin
Bawng chu vawi sawmpahnih a vei hman a ti
bawk.
7. Khawchhak pa thil chik tak pawhin heti
hian a lo sawi ve bawk. Lawi chu a chak a, thing
zung mawihte Bawng/Bawngsial hnuh phawn
zawh loh pawh a hnuk phawng zova, kan
hmanrua pawhin a dawl zo chuanglo a ti bawk.
Bawng aia Lawi ]hatna awmchhun a hriat chu,
Chirhdum dai chu bawngin an hreh a, nam luh
luihte an ngaih laiin, Lawi chuan chak takin a
pan ]hin a ni a ti.
A chunga kan han sawi takte khi thil dik
tak vek an ni a. Mizoram puma chhawngkaw
tlemte zawkin an lo nihhlawhpui viau hi kan
ramin alo tuar nasa em em a ni tih kan hre thei
tawh ang. Kan ]hangthar mithiam zual zelte
pawh hian lo zir chiang lehzualin Research
mumal leh zualte pawh lo nei ta ula. Kan ram
sawrkarte pawh Lawi chungchangah hian kan
finchhuah a ngai tak meuhvin a lang a ni.
}hangtharte chak zawka hma la turin ka ngen
nghal a che u.
- 28 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
BELTSVILLE AGRI. RESEARCH CENTRE (USA)
KA TLAWH VE A
H. Laltlankima
Agril. Demonstration
Mizoram Sorkar hnuaia Agriculture Department-ah kum 18 lai ka lo thawk ve ta reng mai a.
Hetih chhung hian kan ram tana rualawhna leh duhthawhna leh beiseina chi hrang hrangin ka
rilruah hmun tam zawk a luah ve ]hin a. A chang chuan mite ang tho in ]hahnemngaih luat avangin
bei a dawng rum rum ]hin a ni. Chu ngei chuan rualawhna leh tumruhna te beiseina thar te min
siam sak a. Khawvel ram ropui ber U.S.A Agriculture hmun te hmu turin min lo cho chhuak reng
mai a lo ni a. Mahni intumchawpin Dt.3.7.2005 ah Washington Dulles Airport-ah ka ]um lut ve ta
hlawl mai a. Ka kal hma March 2005 vel a]angin Beltsville Agriculture Research Centre tlawh turin
dilna ka siam lawk tawh a. 20
th
July, 2005 a he hmun tlawh tur hian appointment min siam sak
diam a. America hmun ]henkhatte ka fan hnuah Dt.20.7.2005 ni chuan Beltsville Agriculture
Research Centre chu ka fang ta a.
He research centre-in a hmun luah hi
7000 Acres a ni a, hnathawktu pawh an tam hle
a, Ph.D ringawt pawh 500 kan ni e an ti. He
research centre hi United State Department of
Agriculture (U.S.D.A) chhunga awm a ni.
Research chi hrang hrang zingah Bawng DNA
hmanga bawng dang an siam chhuah chuan ka
mit a la hle a, bawng inang tak mai an bawk
dun rial mai chuan ngaihtuahna a siam thui hle
mai. Bawng hur leh rai hun chungchang hriat
nan pawh bawng ngumah monitor an vuah a,
office lam a]angin Computer in an check mai a.
Tin, thlai hmunah khawl chi khat an dah a, chu
chuan weather report office lamah a pe a,
thlaiin an mamawh dan a zir zelin temperature
an siam rem sak a, Green House pawh an
hmang ]angkai hle. America ramah chuan Sik
leh sa a chhiat em avangin Agriculture lam
pawh Scientific taka enkawl a ni a, thla a Sik
veleh khawvawtin thlaite a hmehhlum sak leh
vek mai ]hin a, chuvang chuan he hun thlen
hmaa thlai thar seng fel hman an tum a, thlai
]henkhatte chu a thar hma theih nan chemical
an hmang, miracle growth-te pawh an hmang a
ni.
Thlai mu ngah chi dawnfawh te hi a mu
awm miah lo ten an thar chhuak thei a.
Chemical chu an hmang viau niin a lang.
Amaherawhchu, systematic takin an hmang a
ni. Dawr hmuna thlai leh sa an zawrh ho te chu
U.S.D.A in a approved vek an ni a, eisual leh
chhiatpui thilah U.S.D.A mawh erawh a sang
hle thung a ni. America-ah chuan a lo thlawnin
thil a kal lova, an inkhing mai zel a.
Ka hmuhphak ve china an thlai chin pui
deuh te chu Vaimim leh Bekang an ni.
VAIMIM: Red Indian-ho hunlai ata tawh an
chawpui a ni ve a, an ching nasa em em a, a
hmun a zau tak zet zet a pi. A hmun sawngbawl
- 29 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
a]anga a seng thlengin khawl an hmang vek a.
Vaimim fangte chaw chi hrang hrang leh
chhang chi hrang hrangah an siam chhuak a, a
no lai a]angin an ei nasa hle bawk. A kungte
chu ran chawah leh paper siam nan te an
hmang a, paih an nei mang lo a ni. Ran ekte chu
lei]ha ah leh Bio-gas-ah te an siam leh zel si a.
BEKANG: Bekang an ching nasa tak zet zet
a. Bekang rah a]anga siam chhuah tam zia chu
kan hre ]heuh a, Oil thlengin siam a ni a, a rah
chu paih a awm miah lo tih kan hre awm e.
Eitur bakah pentui ]ha chiah te an siamchhuak
leh a. A kungte hi Carpet ]ha chi hrang hrangah
an siamchhuak leh a, paih lova thil danga an
chantir zelna hi MARKET kan tih chu a lo ni ber
mai awm e. A hralhna lamah an buai ve lova, a
ei theih loh nen lam hralh theih turah an siam
chhuak zel mai zawk a ni. Tichuan, Market-ah
an buai ve ngailo a ni.
ARVULH: Ar pawh an vulh uar viau mai a ni
ang, Arsa a tlawm hle mai a. Arsa fun khat
Dollar khat chauh a ni, a thial hlang chauh
pawh duhtawka lei tur a awm. Ar hmulte hi
pakhat mah an paih lo. A hmul sin leh nem ho
hi thuam lum leh dup siam nan an hmang a, a
hmul khawngte paper-ah an siam tho bawk a.
A kuang hi Car chhung cheina Plastic ang chiah
an siam chhuak leh vek a. Amah leh amah a in
MARKET leh vek a ni ber mai.
Anmahni chanvo ]heuhah an inpe thukin
an rintlak em em a, chu chu an hlawhtlinna
thuruk a ni bawk a ni.
Ram ropui Industry leh Factory tamna a
ni a. Hmun changkang, mawi leh nuam
thianghlim tak tak a tam a. Thlai zawrhna
hmuna an thil zawrhte pawh mawi leh nalh
taka pack vek an ni a, a chhiat loh nan a
zawrhna hmunte chu tih vawh vek a ni. Power
supply awm loh a awm ve ngai lova, chuvang
chuan engkim a tharlam sar vek mai a ni. Eitur
tinreng a tui leh tui loh thuah leh a hrisel leh
bawlhhlawh thuah chenin Agriculture Depart-
ment-in an mawh a nih zia an hria a. Dawr
hmunahte chuan a thlai a zira hman tur
Chemical Fertilizer leh Pesticides leh Tools-te
mitin neih phakin a awm a, tlawm si hman awl
siin an siamchhuak zel a. Khawl lian deuhte
chu a lei theilo tan pawh instalment-a rulh
turin a awm vek a, chu mi mamawh lo tan
pawh a hawha hawh tur a awm vek a.
Farmer-te chuan an ram awl an hmang
khat thei hle a, Vurin a tihbuai hma zawng
chuan an ramah chuan a chin theih ang ang
indawtin an ching a, an seng leh zung zung a.
Kan hriatthiam zawngin ‘Cold Storage’ ah an
dah ]ha zel a ni. Farmer-te hnathawh a thlawn
ngai lova, a thlawn ai chuan an ram sawrkar-in
a compensate ]hin niin min hrilh a. Mahni
chanvo ]heuh taima leh rinawm taka an tih
avangin Sawrkar ropui leh hausa a lo ni mai a
ni. Agriculture fare a ka kalnaah chuan nula
hmel]ha tak takte chuan Vawk leh Bawng
rimchhe tak takte chu an tifai a, an bualfai hliau
hliau mai a ni. Hnathawh an zak lova, an zahpui
hohva, thawhloh a zahthlak zawk a, hna hniam
lua a awm lo, zir tur kan ngah hle.
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
- 30 -
-
HRANGHLUITE
PU H. VANLALLIANA, S.D.A.O (Rtd.) CHANCHIN
Agriculture Department in Mizoramah hmalak ve deuh tumin Kum 1956 khan Baisic
Agriculture Training turin Mizo tlangval mi 20 vel stipend pe turin training tur a rawn zawng a.
Chung zingah chuan a tel ve a. Stipend hi thla khatah Rs.27/- (Cheng sawmhnih pasarih) a ni a.
Kum khat a zir hnuin E.T.C Extension Training centre-a lut leh turin tih a ni hian Stipend chu an lo
tipung deuh a Rs.30/- p.m a ni ta.
Tichuan B.A.T & E.T.C a zawh hnu
Auriculture Demonstrator turin Kum 1958
April khan appointment a hmu a. Hnahlana
awm tur a ni a. Pu P. Roenga, Saituala awm tur
nen Champhaia Pu K. Lalliana hnena joining
report pe turin an kal dawn ta a. Chung lai
chuan Motor te a la awm lo a. Transport hovin
Sawrkar hna kal vel tur chu thuam an phurh
sak a. Anni pawh a hminga sawrkar hna thawk
lo nih takah chuan thuam phur turin transport
an dil a, transport panga (5) ve ve min pe a, a
dang pakhat ve ve an lak belh a. Transport 12
an han chhawm chho ta a. Thawmhnaw lah chu
an la han nei tlem si, Holdall leh thingrem a ni
mai a. An in kham hman hle a ni.
Champhaiah Pu K. Lalliana Agriculture
Inspector hnenah joining report an pek zawhin
thla hnih vel Champhaiah Office hna te zirin an
awm a. Office hna te an thiam deuh hnu chuan
mahni post hmunah an chhuak ta a ni.
Chutihlai chuan Hnahlan Leilet LAILIPHAI khi
Far hmun a la ni deuh vek a. Leilet ]anpuina
Acre khatah Rs. 250/- te an dawng.
Tuikawngte an sialin mite an taimain hna an
thawk nasa a. Lailiphai khi Hnahlan Buhzem a
lo ni ta a ni. Anni pawh ramah te an riak nasa
hle a ni.
Hnahlan a awm lai hian a hlawh pum pui
chu thla khatah Rs. 146/- a ni. Kum 1964-ah
Hnahlan a chhuahsan a. Hnahlana a awm lai
hian a bial a zau viau a. Ngopa tlangdung
a]anga khawchhak lam zawng khaw 18 vel lai a
ni. Tin, a hlawh hi tlem viau mahse thil a la
tlawm viau mai a, Vawk inches 50 khing hi
mipa khat in Rs. 35/- in an lei tir a, Arpa lian
tawk tak hi Rs. 2/- vel a ni. Tin, Buhfai hi leilet
buh ngat ser 12 hi Re 1/- a ni. Artui 12 hi Re
1/- a ni, Mi an la tlemin zin veivah a hlauhawm
ang reng hle a ni. Ngur leh Hnahlan inkarah
phei chuan Sakei kut hrukna thar tak tak hi a
awm thluah zel a. Savawm phei chu vawi
engemaw zat an hmu a ni. Vawikhat chu mi
sawm lai Hnahlan a]angin Lungpherah an kal
laiin Sa eng nge a nih an hmuh si loh kawng
chhak lamah a tlan chho a, a ]hianten kan tam
thama a hlauhawm lo chauh a nih kha an ti a, a
ni chuan min hlaua tlanchho na na na engah
nge in hlauh ni a ti a, an haw lam chuan chumi
zawna an kal laiin kawngthlang lam a]angin a
rawn ri chho leh ta mai a, a thuamphur a leh
pel zuai zuai mai a, a hlau hle a ni awm e. Kal
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
- 31 -
-
lama a ]awng kha a hrechhuak rum rum a ni.
Ngura awm tur a tih a ni a. Mahse Ngurah hian
a awm rei lo a, Kum 1964-ah Champhaiah a lut
ta a ni. Champhaiah chuan B.D.O hnuaiah Office
a kal ve a ni. Rambuaiin a nang ta si,
Development a tih theih meuh loh avangin an
buai hle a ni.
Rambuai hi Champhai hian an tuar nasa
hle a. A theihnghilh ngai hauh loh tur Rambuai
laia mi, March ni 15, 1966 zan khan mumang
nge zel tih pawh a hre lova. Pathian hnenah
Rambuai a nih tak avanga Champhai hi
chhuahsan a, Hnahlan lama kal a ]ha zawk nge
zawk lo tih a zawt a, zanah chuan Pathian
chuan i ]awg]aina kha chhan a ni a. Hnahlana
kal chu a ]ha lovang kal lovang che u,
amaherawhchu, Pathian hnenah Rs. 30/- i pek
a ngai ang tiin a hria a. (Hemi ni hian Hnahlan
khua chu Thlawhnain a lo hal darh vek a, mi 3
vel thlawhna a]angin an kap hlum a ni) Ngur
khuaa an awm lai khan Ngur Kohhran hnenah
Biak In sak nan kawngkapui 2 siamna man hi a
tum a. Chumi kawngkapui 2 siam man chu Rs.
30 a ni a. Rs. 30/- chu Ngur Kohhran ho
hnenah a thawn ta a ni. Sipai ho luh dawn hian
Ngurah an tlan a, Champhaia sipai an lo luh
hian in te an hal a, silai a ri reng bawk si a, an
thinlung a zing duh hle a ni awm e. A tukah
Champhaiah a let leh a, an in chu Sipaiin
damdawiinah an lo hmang a, awmna pawh an
nei ta lova, Kahrawta an chhungte inah a in
vawm lut ve ta mai a ni. An veng Jamadar Veng
leh vengsang zawng kha sipaiin an luah ta a.
Bungrua senghawi turin nikhatah darkar khat
police venin an kal thei a, an Inah pawh chuan
an luh an phal chuang lova, thawmhnaw an
paih chhuah ang ang kha an chhar ve chauh a
ni, an Ar te, an Vawk te, an Buhfai zawng
zawngte an chân a, thuamhnaw tlem azawng
an chang ve hram a ni. Sipai lakah hian
buaithlak tak tak an tawk nual a, tun thleng
hian an In chu sipaiin an la luah ta reng a ni.
February 1966-zanah Champhai Sipai Camp
chu M.N.F in an la ta mai a. Independence Ni 15
an hman hnuah March ni 16-ah Champhai chu
Sipaiin an awp leh a, Sipai hnuai ah chuan
Sawrkar hna thawk pawimawh leh pawimawh
lo an thliar a, Field Staff ho chu a pawimawh lo
ho an ni a. Brigade (khawhung) hnatlangah te
an thawk a, an buai ta em em mai a ni. Sipai an
hran deuh avangin an ]hiante pawhin an rawn
ngaihtuah viau a, Champhaiah hian buaina a
chhuak zauh zauh reng a ni.
Champhaia an awmlai hian Pu P. Roenga
te nen Aizawl an kal a, Motor-in an hawng ta a.
kawngrem lo te an siam chho zel a,
Khawzawlah an riak a, Khawzawl a]angin
Champhai an ban tawk a. Champhai motor-a
lut hmasa ber an ni. Hunte a lo kal liam zel a.
Kum 1972-ah chuan Pu K. Lalliana D.A.O Saiha
chu Champhaiah a zin a. Ani chuan, Vana,
Saihaah Godown enkawl turin ka la phei dawn
che” a ti ta mai a, han hnial vak a zahthlak si a.
Saiha pana a liam phei ta chu a nuam vak lo a
ni awm e. Rambuai boruak kha a la awm si.
Saiha thlen hmain bedding vawi li an
phelhdarh vek a, chumi hnuah kawktu tawmna
Inah an hruai leh a, a buaithlak hle mai a ni
- 32 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
awm e. A kum lehah Pu K. Lalliana chu Aizawl
lamah an sawn leh ta a, ani pawh rawn hrereng
turin a chah a. Thingsulthliahah an sawn
pheina tur order chu a hmu ve leh ta, a lawm
hle mai a ni awm e. Lawngtlai te, Lunglei te,
Hnahthial te a rawn bye bye phei ve zel a,
mahse, joining report pawh a submit hmain
(kum 16 a service hnuah) Assistant Agriculture
Inspector ah Promotion an pe a, a lawm hle
rualin Lawngtlai a post hmun tur a ni a, a
inngaihtuah buai hle mai a ni awm e, a va
zawm ta a, 1975-ah Champhaiah bawk
Transfer Order a hmu leh a, 1979-ah A.E.O a
kaisang a, Kawnpuiah post a ni. 1979 tho
Agriculture Circle siamah Thingsulthliahah an
dah a, helaiah pawh hian theih ang tawkin hna
a thawk ve a, loh theih loh in Zawlnuama awm
turin 1991 khan Order a hmu leh a, a zuk awm
ren rawn hnuin, Kum 1993-ah S.D.A.O turin
promotion Order a hmu leh a, tunhmaa a rawn
bye bye tawh hnu chhimlam Tlabungah a phei
leh a, Tlabung a]angin 1994-ah Lawngtlaiah,
1996-ah Serchhipah a rawn awm leh a. Heta
]ang hian Kum 1997 April khan a lo pension ve
ta a ni. Agriculture-ah hian Kum 39 zet a
service a, a service chhung zawng hian Earned
Leave ni 30 leh Commuted Leave ni 120 chauh
a la a ni. Mizoram dung leh vangah a lo awm ve
a, hotu ]ha tak tak theihnghilh rualloh eng
emaw zat a lo hrawn a, Agriculture
Department hi ka ngaisangin mipui vantlangte
pawhin theih tawp an lo chhuah tak meuh a ni
tih hretu ka lo ni ve a ni. Tunah hian Pathian
hruainain damtakin Thingsulthliahah awm
hmun ka lo bengbel ta a ni” a ti.
Agriculture Departrnent-a thawkte hi u
leh nau ang tak takin ka ngai che u a, in kal
velte pawhin min rawn tlawh ve ]hin ula ka
lawm hle ang” a ti bawk.
- 33 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
KEIMAHNI
A. PROMOTION :
Heng SAS-I te hi Group ‘A’ Officer ah an kaisang (promoted) a, kan lawmpui em em a ni.
1. Pu Daniela SDAO, Champhai
2. Pu R. Pachhunga SDAO, Tuipang
3. Pu R. Rozuala SDAO, MIP, Aizawl Vice Lalmalsawma
4. Pu C. Lalthanga SDAO, Kawrtethawveng
5. Pu Sawmliana SDAO, Tlabung
6. Pi Vanramthangi SMS (SS), i/e Sales Emporium Directorate of Agriculture
B. TRANSFER & POSTING :
Sl. Name of officers Present place New place of posting
No. & Designation posting
1. S. S. Purkayastha, A.D State Departmental Directorate of Agriculture
Farm, Neihbawi Aizawl.
C. SUNNA :
Heng kan thawhpuite hian chatuan ram min pansan tak avangin pawi kan ti em em a, an
chhungte kan tuarpuiin, Pathianin awmpui zel turin kan duhsakna kan hlan e.
1) Pu Lungmuana Group ‘D’ 21.12.2005
2) Pu Ramfanthanga AEO, Kawnpui 7.3.2006
3) Pu C. Thangdailova H.A, DAE, MI Office, Lunglei 17.36.2006.
D. APPOINTMENT ETC :
Pu Lalnunthara Pautu, Peon hun rei tak a service buai avanga chawl chu 9.3.2006 a]ang
khan a service re-instated in Directorate of Agriculture ah dah a ni.
E. PAWIMAWH DANGTE :
1. DIRECTORATE OF AGRICULTURE & MINOR IRRIGATION OFFICER TE HNA CHANPUAL
HETIANGIN SIAM THAR A NI.
2.
JOINT DIRECTORS :
1. Lalthanliana - 1. Minor Irrigation & Water Resources.
Joint Director (A.E) 2. Command Area Development.
3. Flood Control.
- 34 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
2. P. Bhattacharjee - 1. To assist Directorate of Agriculture in all Officials
Joint Director of Agri. works and files should be routed through Joint
Director of Agriculture except Technical files of
Minor Irrigation.
2. To oversee & supervise Agronomy, Planning &
Seed Village Programme.
3. All Vehicles & POL etc.
4. ISOPOM
3. C. Thansanga - 1. Land Use Board.
Joint Director (LUB) 2. Drawing & Disbursing Officer.
3. Establishment.
DEPUTY DIRECTORS :
1. K. Lianzova - 1. Establishment.
Deputy Director (Admn.) 2. Stationeries.
3. Trainings other than Training of
Development Officers
4. Correspondence on issue of Provisional/Final
Permission with Medical Board of Education,
Mizoram.
5. Non-refundable withdrawal of G.P.F.
2. Dr. H. Saithantluanga - 1. Planning & Programme Implementation.
Deputy Director (Planning) 2. Agriculture Statistics.
3. Micro-Management Mode.
4. Organic Farming.
5. Infrustructure Development and Machineries.
6. Central Store.
7. ISOPOM
3. H. Lalthanpuia - 1. State Soil Survey Organisation.
Dy. Director (Soil Survey) 2. State Bio-fertilizer Production Unit.
3. Potato Development Programme.
4. State Bio-Control Laboratory.
4. H. Thankhuma - 1. Extension.
Dy. Director (Extn.) 2. Training of Developmental Officers.
3. Farmers Training.
4. Publication (including Annual reports)
5. Liasioning Bank (SLBC).
6. Plant Protection & Insecticides.
- 35 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
5. L. V. Zomuana - 1. Crop Production (ICDP-Rice, SUBAC,
Agronomist Foodgrain Dev.).
2. Seed Testing Laboratory and Certification Agency.
3. Soil Testing Laboratory.
The following officers will acts as Technical Officers in-charge in respect of the
subjects mentioned against each and they should put up files through their respective
Deputy Directors.
1. Laldinpuii - 1. Land Development.
SDAE (hqrs.) 2. Connectivity.
3. Buildings.
4. Vehicles.
5. P.O.L. etc.
2. V. L. Nunpuia - 1. Seed Certification.
Asst. Soil Chemist 2. Seed Testing Laboratory.
3. Lalengzami Haolai - 1. Soil Testing Laboratory.
Seed Analyst 2. Manures & Fertilizers.
4. C. Lalnithanga - 1. State Bio-Control Laboratories.
Insecticides Analyst
5. James Lalsiamliana - 1. Plant Protection & Quarantine.
Asst. Plant Protection Officer 2. Rodent Control.
6. Lalsanglura Sailo - 1. Remote Sensing Data and Photo Interpretation.
S.M.S (R.S) 2. ISOPOM/Red Oil Palm.
7. H. Joela, S.O-cum-S.A - 1. SUBAC and Jatropha.
8. Lalchhanliana - 1. Agricultural Machineries & Equipments.
Agril. Engineer.
9. V. L. T. Muana, ASSO - ICDP (Rice).
10. R. K. Nithanga, ASSO Organic Farming.
11. Tlangtimawia Zote - i/c State Bio-fertilizer Control Laboratory.
S.M.S (Agro).
12. Rohlua, Research Officer - i/c Statistic Section.
13. C. Lalzarliana, S.M.S (SS) 1. Awaiting order of posting.
14. F. Lalthlamuana - 1. Directors Personel Cell.
S.M.S (Forestry)
- 36 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
The following SAS-I Officers are detailed to assist the officers in charge in the Sections
where they are posted :
1. R. Zoramthanga, AAIO - Extension Section.
2. Ngurrinsanga Sailo, AEO - He will assist Pu Tlangtimawia Zote, SMS(Agro) in
the State Bio-fertilizer Control Laboratory.
4. Vanlalhruaia Hnamte, AEO - He will assist Agronomist in the Agronomy Section.
5. V. L. Hmangaihchhuanga, AEO - He will assist Dy. Director (Planning) in the
Planning Section.
6. C. Vanlalhruaia, AEO - He will assist Pi Vanramthangi, SMS (SS).
in the Central Store.
7. H. Zodinpuii, AEO - He will assist Dy. Director (Planning) in the
Planning Section.
8. Lalhmingmuana, AEO - MIPEA Office.
9. Lalnunpuii Parte, AEO - MIPEA Office.
10. Kapnghinglova, AEO - Extension (Library).
11. M. K. Purkayastha, AEO - He will assist Joint Director of Agri. in Seed
Village Programme.
12. Pradip Chhetri, AEO - Planning Section Computer Room.
2. ADM & OWA HRUAITU THAR THLANNA NEIH A NI :
ADM & OWA hruaitu 2006-2007 atan heng mite hi an thlang.
President : Pu C. Sang]huama.
Vice President : Pu H. S. Lalrema.
Secretary : Pu Jerome Lalbiakdika.
Asst. Secretary : Pu Lalrokunga.
Treasurer : Pu J. Lalfakmawia.
Fin. Secretary : Pu Lalramzauva.
Committee Members :
1. Pu S. C. Bora 2. Pu Rokhawma
3. Pu Ramengzauva 4. Pu Rokhuma
5. Pu Isak Ralte 6. Pu Lalthanliana
7. Pu Lalnunthara 8. Pu Dengkhuma
9. Pu Lalmuanpuia 10. Pu B. K. Sharma.
- 37 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
Advisers :
1. Pu Lalramthanga Tochhawng, Director of Agriculture.
2. Pu Laldinpuii, Sub-Divisional Agril. Engineer (Hqrs.)
3. THINGFANGHMA CHINGTUTE LEH MINISTER LEH DEPARTMENT OFFICER TEN
MEETING AN NEI:
Ni 13.2.2006 chawhma dar 11:30 khan Agriculture Conference Hall-ah Horticulture
hmalaknaa Thingfanghma chingtute leh Minister leh Department Officer ten inkawmna hun an nei
a. He Meeting hi Horticulture Commissioner Pu Lalramthanga Tochhawng in kaihruaiin
Pu H. Rammawi, Horticulture Minister-in thusawina hun neiin. Tunah hian Thingfanghma phun
tawh zaa sawmli vel chuan rah an chhuah tawh thu a sawi a, tin, tun boruak rawn lum ]anah hian
hei aia nasa hian a rah a rawn chhuah a beisei thu a sawi a, tun thla reilote chhunga Thingfanghma
export kan peih mai tur thu a sawi. Tin, Thingfanghma leh Patchouli, hriak nei thlai chin dun a ]hat
a beisei thu sawiin he hriak nei thlai hi a lei tur an awm nghal thu leh Thingfanghma kara chinin
]in khat hmunah Rs. 40000/- a]anga Rs. 80000/- lai a leichhuah theih dawn avangin sum hmuh
belh nan a ]hat thu a sawi bawk.
He Meeting-ah hian Agriculture leh Horticulture Department Officer Pali tun hnaia Organic
Farming Training-a Thailand-a han kal ten report an pe a. Tin, Pu F. Lalmalsawma, Thingdawl
Farm Manager-in Patchouli chungchanga hriattur pawimawhte a sawi bawk.
4. NORTH EAST KRISHI EXPO-2006 DIMAPUR AH:
A vawikhatna atan India ram hmarchhak pum huap Krishi Expo-2006 chu 27
th
March
a]anga 31 March, 2006 khan Dimapur, Nagaland-ah ropui taka neih a ni a, he Expo buatsaih nana
senso hi Ministry of Agriculture, Department of Agriculture & Co-operation leh DONER,
Government of India in an tum a. He Expo hi ni 27
th
March, 2006 khan Union Minister of
Agriculture - Pu Sharah Pawar-an a hawng a, hetah hian India hmarchhak State pariat(8) bakah
Private Company hrang hrang an tel a ni. Mizoram a]ang chuan Agriculture Department,
Horticulture Department, Sericulture Department, Soil & Water Conservation Department, A.H &
Vety. Department leh MIFCO ten thil chi an zuk entir ve a. Hetah hian Agriculture Department chu
Nodal Department a ni a, he entir siak naah hian Agriculture Department chuan Buhban chi hrang
hrang, Fu, Red Oil Palm, Patchouli leh Mau rah an zuk entir ve a. Mau rah hian mipui a hip hle mai
a, he Expo chhung a mi ngaihven hlawh berte zingah a ]ang nghe nghe a ni. Mau rah rawn en tura
mipui tam lutuk chu buaipui tham an tling hial a ni. He Expo-ah hian Agriculture bul tumin mi 48
- 38 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
(sawmli pariat) tirh an ni a, tin, Official a]angin Wg. Comdr. Lalnghinglova, Chairman, Marketing
Board, M.I.P, Pu H. Darzika, Joint Secretary Government of Mizoram, Pu P. Bhattacharjee, Joint
Director of Agriculture Pu R. Lalthanpuia, Deputy Director (S.S), Pu R. K. Nithanga, ASSO,
Pu Lalsanglura Sailo, Acriculture Department, Pi Lalengzami Haolai, Seed Analyst, Agriculture
Department Pu Vanlalhruaia Hnamte, AEO, Agriculture Department leh Pu C. Vanlalhruaia, AEO,
Agriculture Department, Dr. E. Saipari, Deputy Directors Horticulture Department,
Pu M. Vanlalzami, HDO, Horticulture Department-te an kal.
5. KANG DAMDAWI (JATROPHA CARCUS) CHI LONEITUTE NENAH SEM
CHHUAH A NI:
Dated 28
th
March. 2006 (Tuesday) khan Mizoram Intodelhna Programme (MIP) hnuaia thlai
thlan, Kang damdawi (Jatropha) chi chu dar 1:00 khan Pu R. Rualduha, V.C.P, Zemabawk North
Inah Pu Lalramthanga Tochhawng, Commissioner, Agriculture & Horticulture chuan loneitute
hnenah chin turin a sem chhuak.
Jatropha chi semchhuahna inkhawm tawite hi Pu C. Lalzarliana, Project Director, MIP
Executive Authority chuan a kaihruai a. Pu Samuel Rosanglura, Director, Horticulture Department-
in thuchah tawi sawiin, loneitute/kut hnathawktute fuihna thu a sawi. NI. Baby Lalremkimi,
Trainee Officer. Godrej Agrovet Ltd. chuan Technical Report a pe.
Khuallian Pu Lalramthanga Tochhawng chuan, Jatropha hi Mizoram chauhah uar a ni lova,
Govt of India in Bio-fuel Mission a siam, India rama Programme/Scheme pawimawh tak a ni a ti,
khuallian chuan loneitute tana sum hmuhna ]ha tak anih bakah Environment tan a ]ha a, Bio-fuel
hian Pollution a siam nep in, tlangram lo neih tih tlemna tur atana scheme ]ha tak a ni a ti. Tin,
aman hi tunah Rs. 5/-kg a ni a, thlaruk danah Ministry of Petroleum, Govt of India in a ennavm leh
]hin ang a ti bawk. Loneitute hiat atan Jatropha hi rangkachak ang em a to chu a ni lo, mahse, ram
chhengchhe laiah a chin theih a, pawisa lo haw reng theihna anih avangin chin uar tlak a ni” a ti
bawk.
Inkhawmna neih zawhah loneitute (Zemabawk) hnenah Jatropha chu Khuallian hian a sem
nghal a. Sihphir vengthar loneitu mi 200 pek tur 12qtls, 300 Ha. daih tur thawn nghal a ni bawk.
Jatropha hi kum 2003 a]angin India Sorkar chuan India ramah nasa taka chin uar nise tiin
hma a la ]an a. Bio-fuel Mission a siam a. Mizoramah pawh ram 50,000 hectare atan Jatropha hi
chin tura ruahman a ni. Hemi atan hian MIP chuan Jatropha thar hlawk chi chu Rajasthan, Agro
- 39 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003
Depot a]angin 1,500 qtls. a chah a, vawiin nia sem chhuah hi a lo thleng hmasa ber a ni a, tunah
hian lo thleng mai tur engemaw zat a la awm bawk. Mizorama Jatropha ching tur hian MIP,
Horticulture Department leh Godrej Agrovet Ltd. te ]ang hovin hma lak ho zel tum a ni. Ni
14.09.2005 khan MIP leh Godrej Agrovet Ltd. te chuan Jatropha chin, hralh leh oil herchhuah
chungchangah thawhhona thuthlung an lo siam tawh a ni. He thuthlung hnuaiah hian Godrej
Company hian District 4 Aizawl, Lunglei, Kolasib leh Mamit-ah te hma an la dawn a, heng district
4-a Jatropha chingtute ]anpui leh an tharchhuahte leisak turin hma an la ang.
A chi hi Horticulture Department-in Champhai, Serchhip, Kolasib, Lunglei, Saiha leh
Lawngtlai District-ah an sem ang a, Godrej Agrovet Ltd. hian Aizawl leh Mamit District-ah an sem
chhuak ang. A ching duh apiangte chuan ngaihven tur a ni.
6. CLEAN MIZORAM AWARENESS’ DIRETORATE CONFERENCE HALL-AH NEIH A NI:
Ni 1.04.2006 dar 10:30 khan Directorate of Agriculture chuan anmahni Office Conference
Hall-ah an Director Pu Lalramthanga Tochhawng hovin Staff zawng zawngte ko khawmin Clean
Mizoram Awareness hun an hmang a. He hun hmannaah hian Agriculture Director chu Chairman
niin thuhma sawiin Sawrkarin a ngaih pawimawh em em Clean Mizoram hi keini pawhin kan ngai
pawimawh a, faina hi pawn lam a]anga ]an lovin mahni a]ang ngeia ]an tur a ni” a ti. Keini
Agriculture department phei chu Organic a kan kal dawn avangin kan thlaite lei]ha siamna E.M
hmangin kan room leh kan bawlhlawhte tih fai a ]ul a, tin, department dangah pawh kan zirtir a
]ul dawn a ni a ti bawk a. Cleanliness hi chunglam a]anga thurel ngawt chi a ni lova mahni a]anga
]an a ngai a ni a ti.
He hun hi Pu C. Chuaukunga CEO, Clean Mizoram in a hman pui a, Pu C. Chuaukunga chuan
fai hi damreina a ni a, hlimna a ni bawk, bal leh ]awp avangin natna hi a leng ]hin a, khaw
]henkhat phei chuan in hmuchhuakin fai pawimawh zia an hriain an nunah a tuh tlat tawh a ni a ti
a, tunah hian Solid Waste Management siamna tur Budget Planning Department-ah thehluh mek a
ni a, a hlawhtlin theih ngei beisei a ni” a ti bawk.
He faina Awareness-ah hian Agriculture Department a Officers leh Staff te an kal ]ha hle a,
rawtna leh faina chungchang thu officer engemaw zat ten an sawi a, he Clean Mizoram hi ti
hlawhtling ber nih an tum a ni.
- 40 -
-
AGRI MAG. ZORAM LONEITU JAN-MARCH., 2006
2003